کبد از نگاه بوعلی سینا

کبد پیچیده ترین عضو بعد از مغز
کبد کارخانه شیمیایی عظیم بدن
کبد تنظیم کننده بدن
شرح مختصرى از کبد به بیان بوعلی
کبد اندامى است که مى‏ توان آن را کارخانه شیمیایى عظیم و آشپزخانه، پالایشگاه و محل صدور ارواح طبیعى و دبیرخانه بهداشتى‏ درمانى پیکر انسان دانست.
کنش و واکنش‏هاى کبد آن‏چنان پیچیده، دقیق و در عین حال منطقى و مدبّرانه است که مى‏توان گفت موجودى مستقل است در کالبد انسان و مانند انسان صاحب تدبیر و اندیشه است. اطلاعات بدست ‏آمده از عملکرد بسیار پیچیده کبد گرچه بسیار زیاد است امّا هنوز مانده تا اسرار این عضو عجیب بطور کامل کشف گردد.

بخشى از غذاها پس از وارد شدن به ماساریقا (روده‏بند) تحت تأثیر هضمى ویژه قرار گرفته و به نوعى مبدّل گردیده وارد کبد مى‏ شود تا در آنجا نیز با هضمى دیگر مواجه و از طریق رگ‏هاى خروجى کبد به اندام‏ها ریخته شود. کبد گوشتى است قرمزرنگ که از غذاى وارد شده مقدارى را براى خود هضم کرده تا از آن نیرو بگیرد و بیشتر غذاى وارده را براى استفاده اندام‏هاى بدن آماده مى‏ سازد. کنش و واکنش‏هاى شیمیائى که در کبد صورت مى‏ گیرد، آن‏چنان عظیم است که بگفته یک پرفسور غربى اگر بخواهیم کارخانه‏ هایى روى سطح زمین بسازیم که بتواند همان فرآورده‏هاى کبد را بسازد، به زمینى به وسعتى فراتر از شهر نیویورک نیاز داریم درحالى‏که این همه امکانات در یک جثّه گوشتى کوچک جمع‏آورى گردیده است.

روش کار و جذب مواد غذایی توسط کبد به زبان بوعلی سینا
کبد یا جگر سیاه به واسطه شعبه رگ‏هاى باب (ماساریقا) ماده غذایى را از روده‏ها بسوى خود مى‏ مکد، رگ‏هاى باب از قسمت مقعر (گودى) کبد گوهر غذایى را مى‏ مکد و پخته مى ‏کند. حاصل این کار تولید و تبدیل غذاى جذب‏ شده به چهار فرآورده غذائى است که با دیدگاه طب ایرانى عبارتند از:
۱٫ خون صاف و بى‏ آلایش‏
۲٫ آب حاصل از پالایش غذا و خون‏
۳٫ کف خون که به رنگ زرد (صفرائى) است‏
۴٫ دردى و ته‏ نشین که همان ماده سودائى است‏

کبد براى انجام این تقسیم و توزیع لوله‏ هاى آماده‏اى دارد.
* قسمت صاف و بى‏آلایش خون را از طریق رگ‏هاى توخالى از قسمت کوژى کبد (محدب) به سوى بدن روانه مى‏سازد.
* قسمت آب‏مانند که از عمل پالایش بدست‏آمده از راه یکى از شعبه رگ‏هاى روئیده از کوژى کبد به دو کلیه گسیل مى‏شود.
* کف زردرنگ خون (ماده صفراوى) از یکى دیگر از رگ‏هاى روئیده‏شده از گودى کبد به کیسه زهره ارسال مى‏شود.
* ماده دردى‏ مانند که سودا است از راه یکى از شعب همین رگ که بر باب قرار گرفته و از گودى کبد منشأ دارد راهى طحال مى‏ شود، کبد در قسمت گود خود بر معده سوار است و از قسمت کوژى خود با حجاب همسایه است.
در کبد شبکه عصبى وجود ندارد، امّا کبد در پرده نازک غشایى پیچیده شده و عصبى ریز از آن پرده که پى‏ آلود است به داخل کبد نفوذ کرده و نوعى احساس در آن بوجود آورده است. شکل قرار گرفتن کبد از لحاظ تبادل حرارتى نیز در نظر گرفته شده است تا قسمتى از حرارت آن بوسیله پرده حجاب و هواى خنک تنفس شده بوسیله ریه از میان برود و کبد خنک شود.

همه توضیحاتى که از کتب طبى بویژه قانون نقل کردم بدان منظور است که بتدریج وارد این مبحث شویم که چرا کبد براى پذیرش سرطان آماده مى‏ شود و چگونه این استعداد بوجود مى ‏آید. چنانچه کبد در یک حالت مزاجى معتدل و سرحال و پرنشاط باشد، هرگز بیمارى‏ها نمى ‏توانند بر بافت آن چیره شوند، بنابراین باید همواره از کبد بعنوان یک عضو مهم که مرگ و حیات دیگر اعضاء بدن به او بستگى دارد محافظت کنیم. این محافظت از بدو تولّد و حتى از جنین مادر شروع و تا آخرین لحظات عمر ادامه خواهد داشت.

برگرفته از مجموعه پیک شفا، ج‏۹، ص: ۱۷
تهیه و تنظیم از گروه بوعلی باب سلامتی