خواص تخم کتان

خواص تخم کتان:
تخم کتان برای لاغر کردن و برای رودها بسیار مفیده
تخم کتان‏ و روغن کتان هر دو براى استعمال دارویى مفید هستند، هندویان تخم کتان‏ را در کتاب ذکر کرده‏اند و لکن در سابق به صورت دارو استعمال نمى‏کردند، و لکن اطباى مسلمین زیاد طرفدار تخم کتان‏،این گیاه مفید شدند. آنها تخم کتان‏ را سرد و خشک گفته‏اند، مصرف ریشه کتان‏ از زیاد عرق کردن جلوگیرى مى‏کند و بخور تخم کتان‏ را براى سردى در دماغ مریض مفید گفته‏اند. سوخته تخم کتان‏ نزف خون را مى‏بندد.

آن را به فارسى: تخم کتان. عربى: کتان، بزرک، بزر، بذر الکتان. یونانى: لیسفرمون.
سریانى: بارى اعلا. سنسکرت: السى، پچهلا، دپوى، موگندها. هندى السى، تیسى، مسینا.
نکته: تخم بزرک که گاهی در کتب طب سنتی بیان میشود همان تخم کتان است

ترکیبات شیمیایى تخم کتان:
از سوزاندن روغن کتان یک ماده مثل تریتاین به نام birdlime در آن مى‏باشد. ماده مهم تخم کتان روغن است که ثلث وزن بذر حاصل مى‏گردد و از عمل فشار قوى ۲۰تا۳۰ درصد از تخم کتان روغن حاصل مى‏شود. روغن که بدون حرارت از تخم کتان با فشار حاصل مى‏شود رنگ آن کمى عوض مى‏شود و نیز مزه هم ندارد و جامد نمى‏شود تا وقتى که در ۲۰ درجه سرد شود.
روغن بازارى رنگ زرد داشته و رنگ و مزه گس دارد. اگر در هواى باز باشد بخصوص اگر با oxid ecad گرم کنند، آن بیک وارنش تراسپریتت عوض مى‏شود که آن را مى‏نامند. روغن آن ۱۱الی۱۲% زیاد مى‏شود و لکن ماده گلسیرین در عمل oxidation ضایع مى‏شود. از آن صابون و گلسیرین درست مى‏کنند و ۹۰% فاتى اسید fatty acid که در آن linoleic acid حاصل مى‏شود نیز به همراه آن myric palmitic oleic اسیدها سبز است و اثر هوا بر آن، آن را به oxylinolcie acid c 61 h 62 o 2 تغییر مى‏دهد linoleic acid . در خیلى روغنها حاصل مى‏شود بخصوص در poppy seed تخم خشخاش و آن با هیدرواسید اعتبارى و اسید اولیک c 81 h 45 o 2 یکسان نیست. و ماده لعابى روغن کتان فلتر نمى‏شود تا وقتى که آن جوشانده شود و به جوشاندن یا اسید نیتریک ماده کریستال mucic acid حاصل شود آن ۶% در ماده نیتروژن که برابر مشابه به ۲۵% ماده یروتین مى‏باشد و علاقه شیمى آن با اصماغ است یا سیلولوز قابل محلول شدن نیست. در تخم کتان پخته رسیده نشاسته موجود نیست و لکن در میوه نارسیده موجود است که ماده لعابى ابراز مى‏کند. در هوا خشک شده تخم کتان ۹% آب موجود است و مواد مقوى تخم کتان یوتاسیدم، فاسفیت، ماغتیزم، کالسیم، تقریبا مقدار ۳% هستند با اختیار شیمى کمى ماده تانن هم در آن دیده شده است(۱)

خواص تخم کتان:
طرفداران مکتب بقراط در قرون ۴ و ۵ قبل از میلاد، از تخم کتان در مصارف داخلى به عنوان ضد نزله، رفع دردهاى ناحیه شکم و در استعمال خارج به صورت ضماد و به منظور رفع تحریکات جلدى استفاده به عمل مى‏آورده‏اند.

تئوفراست، در قرن ۴ قبل از میلاد، تخم کتان را به علت دارا بودن لعاب فراوان، در رفع سرفه موثر مى‏دانسته است.

در قرن اول میلادى، دیسقوریدوس براى تخم کتان و دانه شنبلیله، اثرى مشابه قائل بوده است و مصرف آنها را در رفع کلیه حالات التهابى به عنوان نرم کننده، خلطآور و رفع تحریکات جلدى توصیه مى‏کرده است. از الیاف کتان، در طى قرون متمادى براى تهیه پارچه استفاده به عمل آمده است.

نوع تازه و مرغوب تخم کتان گاهى در پزشکى به مقدار ۲۵ تا ۱۰۰ گرم به صورت تنقیه و به عنوان نرم کننده بکار مى‏رود. بعضى از نژادهاى کتان، داراى دانه‏هایى با ۴۴ درصد روغن است.

تخم کتان به علت دارا بودن موسیلاژ فراوان، نرم کننده خوبى است و در رفع یبوست از آن استفاده مى‏شود. براى این منظور معمولا دانه‏ها را بدون آنکه جویده شوند با کمى آب مى‏بلعند.

دم‏کرده تخم کتان اثر قاطع در رفع التهاب مخاطهاى بدن بخصوص مجارى ادرار دارد. از تخم کتان در رفع گاستریت (ورم معده)، ورم روده و صفاق (پوسته‏اى میان‏ پوست بدن و امعاء)، یبوست‏ها و به علت دارا بودن اثر مدر در موارد عدم ترشح کافى ادرار، ورم مثانه، التهابات دردناک منشأ سنگ کلیه، سرفه، دردهاى زمان قاعدگى و دیابت استفاده بعمل مى‏آورند.

اثر قاطع تخم کتان را در رفع بیماریها امروزه مربوط بوجود مقدار کم اسید سیانیدریک مى‏دانند که بر اثر مجاورت دانه کتان با آب، از آن آزاد مى‏شود.

در استعمال خارج از گرد تخم کتان یا جوشانده آن در رفع التهابهاى سطحى بدن، زخمهاى دردناک و اولسرها به صورت ضماد استفاده مى‏کنند.

براى تهیه ضماد تخم کتان، مقدار ۱۵ تا ۲۵ گرم آرد دانه‏هاى تازه گیاه را در نیم لیتر آب باز مى‏کنند (آب مورد استفاده باید عارى از املاح کلسیم باشد) سپس آن را مى‏جوشانند به حدى که حجم مایع کم شود و غلظت حاصل کند (اگر به جاى آب، جوشانده ریشه ختمى به کار برده شود بهتر خواهد بود).

ضماد تخم کتان اثر باز کننده دمل داشته، کشیدگى عضو را در محل دردناک از بین مى‏برد و در رفع آبسه و التهاب گانگلیونها (تومور کیسه زردپى) نیز اثرات مفید ظاهر مى‏کند.

گرد تخم کتان چون به سهولت فاسد مى‏شود باید همیشه به حالت تازه بکار رود، زیرا از معایب مصرف گرد دانه غیر تازه آن است که ناراحتیهاى جلدى ممکن است ایجاد کند.

بکار بردن جوشانده تخم کتان به صورت حمام، جهت رفع تحریکات موضعى، بخصوص بیماریهاى پوست، سوداهاى دردناک یا همراه با خارش توصیه شده است.

روغن بزرک(کتان) به علت دارا بودن اسید لینولئیک در رفع بیماریهاى جلدى اثر مفید دارد.
نیز روغن دانه توتون داراى مقدار زیادى از این ماده مى‏باشد.

کتان گیاهى یکساله است و از قدیم این گیاه مورد استفاده بوده، از آن مانند امروز پارچه مى‏بافتند. از تخم کتان روغن مایع استخراج مى‏کردند.

دانه و تخم کتان نیز در مصرف پزشکى قرار مى‏گیرد و خاصیت نرم کننده دارد، ادرارآور و مسکن است و در تمام بیماریهایى که مربوط به مجارى هاضمه، ورم‏ روده‏هاى کوچک و ورم مثانه است، بکار مى‏رود.

قسمت دارویى، تخم کتان است که آن دانه‏اى است لعاب‏دار و بنام بذر کتان که از قدیم استعمال طبى داشته است.
براى آن خاصیت ضد التهاب و بر طرف کننده دردهاى شکمى قائل بوده‏اند. از خارج نیز به شکل مرهم و براى رفع تحریکات پوستى بکار مى‏رفته است.

دم کرده تخم کتان در گاستریت‏ها (ورم معده)، ورم روده و صفاق، یبوست‏ها و همچنین در التهابهاى مجارى ادرار و روغن آن به صورت تنقیه (باز کننده) براى نرم کردن مزاج تجویز مى‏شده است. (۲)

پوشیدن لباس کتانى براى لاغر شدن و درمان امراض جلدى سودمند مى‏باشد. بخور الیاف گیاه آن دماغ را باز مى‏کند و براى زکام مفید است، پاشیدن گرد سوخته تخم کتان خون و چرک جراحات را جمع مى‏کند، بوئیدن گل کتان مفرح و مقوى قلب مى‏باشد، خوردن تخم کتان با عسل جهت سرفه، پاک کردن سینه، باد شکم و تحلیل ورمهاى داخلى توصیه شده است. بو داده تخم کتان ضد اسهال و جهت بند آوردن خونریزى سینه و سرفه خونى مفید است. خوردن تخم کتان ادرارآور و در زیاد شدن عرق و جریان حیض، نرم کردن مزاج و زخم کلیه مفید است.(۳)

تهیه و تنظیم از گروه بوعلی باب سلامتی
منابع:
۱- دائره المعارف بزرگ طب اسلامى، ج‏۱، ص: ۴۱۵
۲- قانونچه در طب، ص ۱۹۶٫
۳- زبان خوراکیها، ص ۱۱۷- ۱۱۵٫