نارون وحشی (وزم)

نارون‏

به فارسى «نارون» و «پشگال»  در لرستان وغرب کشور وزم می نامند. وزم در مناطق مختلف جنگلهاى شمال ايران كه به طور جنگلى مى‏رويد انواع آن با نامهاى مختلف محلى ناميده مى‏شود كه براى هر نوع ذكر خواهد شد. در كتب طب سنتى در ايران با نامهاى «وزم»، «دارون»، «دروار»، «سفيددار»، «پشه‏دار» و «درخت پشه» نامبرده مى‏شود. به فرانسوى به‏طور كلى‏Orme وArbre de moucheron و به انگليسى‏Elm -tree گفته مى‏شود. گياهى است از خانواده‏Ulmaceae و داراى گونه‏هاى مختلفى است كه به شرح چند گونه از آن مى‏پردازيم:

1. اوجا؛ نارون جنگلى كه در شمال ايران و در ساير مناطق كشور با نامهاى محلى مختلفى ناميده مى‏شود از جمله در نور و كجور و مازندران و گرگان «اوجا»، در رودسر و لاهيجان «لى» و «له»، در رامسر و شهسوار «لو»، در لرستان، دلفان، کرمانشاه، ایلام به «وزم» در اطراف رشت و طوالش «گل پردار»، «سمد» و «سمت»، در كرج، تهران، آستارا، ارسباران و همدان «قره‏آغاج» و «قره‏غاج»، در شيراز «درخت شاه‏اشرفى»، در شيرين‏سو قزوين و سردشت «وزم»، در اصفهان و بختيارى «بسك»، «وسك» و «وزك» و در مشهد «گرزم» ناميده مى‏شود. در كتب قديم با نامهاى «غرغار» و «غرغاج» آمده است. به فرانسوى‏Orme champetre ،Orme rouge وOrme وOrme petites feuilles و به انگليسى‏Common elm ،Red elm وEnglish elm وSmall leaved elm گفته مى‏شود. نام علمى آن‏Ulmus carpinifolia Borkh. ياUlmus campestris L . و مترادفهاى آن‏U .procera Salisb .،U .vulgaris Pall .،U .Sativa Mill . وU .minor Mill .،U .foliacea Gilib . و … مى‏باشد.

مشخصات‏

اوجا درختى است بزرگ بلندى آن تا 30 متر. برگهاى آن متناوب، كوچك، بيضى، نوك‏تيز، پهن، دندانه‏دار و دندانه‏هاى آن مضاعف است. طول هر برگ 10- 4 سانتى‏متر مى‏باشد. برگها در تماس با دست خشن و ناصاف است. گلهاى آن خيلى زود در بهار قبل از برگها ظاهر مى‏شود. ميوه آن با يك بال بيضى شكل يا دايره‏اى احاطه شده است. درخت اوجا بومى جنگلهاى اروپاست و در جنگلهاى شمال ايران نيز انتشار دارد.

2. «ملچ» يا «نارون كوهى» و نامهاى محلى آن در كلاردشت و كلارستاق و نور و كجور مازندران «ملج» و «ملچ»، در كتول و راميان «مليج»، در لاهيجان و رودسر «سرخه» و «لوروت»، در مينودشت «شلدار»، در رامسر و شهسوار «لونگا»، در آستارا و طوالش «وزم»، و همچنین در لرستان ،دلفان، کرمانشاه، ایلام “وزم” در ارسباران «قره‏غاج» و در كتب قديم طب سنتى «غرغارجبلى» و «پشه‏خوار» و «پشه‏خام» آمده است. به فرانسوى‏Orme Blanc وOrme de campagne و به انگليسى‏Mountain elm وBroad leaved elm گفته مى‏شود. نام علمى آن‏Ulmus glabra Huds .(non Mill .) و مترادفهاى آن‏U .montana Smith . وU .major sm . وU .latifolia Moench . وU .corylifolia Borcau . مى‏باشد.

مشخصات وزم:

بلندى درخت نارون كوهى يا ملچ در حدود اوجا است. برگهاى آن درشت، بيضى يا تخم‏مرغى، نوك‏تيز، دندانه‏دار، و طول هر برگ 16- 5 سانتى‏متر است. ميوه آن بيضى و داراى بال مى‏باشد و شبيه ميوه اوجا است. ملچ بومى جنگلهاى اروپا، آسياى شمالى و ژاپن است و در جنگلهاى شمال ايران در ارتفاعات ميان‏بند از ارسباران تا گرگان انتشار دارد.

علاوه بر دو گونه فوق گونه معروف ديگرى نيز در ايران به عنوان درخت نارون زينتى در باغها كاشته مى‏شود كه به آن «نارون چترى» گويند نام علمى آن‏ U. carpinifolia var umbraculifera Rehd.و مترادف آن‏U .campestris var densa Litw . وU .densa litw . مى‏باشد.

3. گونه ديگرى كه در شرق و شمال چين در تركستان مى‏رويد و در ساير مناطق دنيا كاشته مى‏شود و از نظر دارويى مصارف وسيعى در چين دارد، نارونى است با نام علمى‏Ulmus pumila L . و مترادف آن‏ U. campestris sensu Stuart, sensu Roi, non, L. مى‏باشد كه در اينجا خواص دارويى آن ذكر خواهد شد.

تكثير نارون از طريق كاشت تخم آن صورت مى‏گيرد. نارون در سنين 20- 15 سال به بعد، هر سال مقدار زيادى تخم مى‏دهد و معمولا كاشت تخم نارون در محل اصلى نتيجه خوب نمى‏دهد و معمول اين است كه تخمهاى آن را پس از برداشت در خزانه در خاك مناسبى مى‏كارند و در حدود يك سانتى‏متر خاك نرم و خوب روى آنها مى‏ريزند. همين‏كه نهالها كمى رشد كردند چون جاى آنها تنگ است به خزانه ديگرى منتقل و با فاصله بيشترى مى‏كارند و پس از 3- 2 سال نهالها را كه رشد كافى كرده‏اند به محل كاشت اصلى منتقل مى‏نمايند. در مصارف پزشكى و دارويى برگ و بيشتر پوست داخلى نارون يعنى قسمتى از پوست كه به چوب متصل است مصرف دارد كه به شكل تسمه‏هاى باريك آنها را بسته‏بندى و لوله كرده در بازار عرضه مى‏نمايند.

تركيبات شيميایی:

در پوست داخلى درخت نارون گونه‏U .pumila كه در چين بيشتر مصرف پزشكى دارد، وجود مقدارى تانن و مواد نشاسته‏اى و مواد چربى و فيتوسترول، سيتوسترول‏، فلوبافن‏، هكزيلن آلدئيد، بوتيريك اسيد، كاپريك اسيد، ليپاز و لعاب وجود دارد. [روا]. پوست داخلى درخت اوجا نيز داراى تانن، لعاب و فيتوسترين همراه با استيگماسترين‏، سيتوسترين‏ و فلوبافن مى‏باشد. 

خواص:

در چين برگهاى نارون براى معالجه سنگ مثانه تجويز مى‏شود [ريد]. برگ نارون مدّر و معرّق است [روا]. برگ نارون را معمولا مانند اسفناج مى‏پزند و پخته آن را مى‏خورند كه ضد سمّ و ضد سنگ كليه است و از جوشانده 20 گرم برگ خشك در 1000 گرم آب براى رفع ناراحتى‏هاى صفراوى مى‏خورند [استوارت‏]. پوست داخلى درخت نارون كه خشك كرده و خردشده باشد احتمالا مؤثرترين قسمت دارويى درخت و داروى فوق‏العاده مؤثر است. گرد آن را با روغن خوراكى و سركه مخلوط و روى تاول، تبخال، جوش، كورك و همچنين به صورت ضماد روى آبسه‏ها، ورمها و ورم پستان مى‏اندازند، بسيار مفيد است. جوشانده پوست داخلى نارون مدّر و تب‏بر است اسهال را بند مى‏آورد و براى رفع ناراحتى‏هاى مجارى ادرار و تناسلى بسيار مفيد است [استوارت‏]. همچنين براى قطع عرق شبانه، پشت‏درد و طنين صدا در گوش نيز مفيد مى‏باشد [لويى‏].

نارون از نظر طبيعت طبق رأى حكماى طب سنتى سرد و خشك است و برگ و پوست درخت خصوصا پوست درخت داراى خواص مقوى، معرّق و مدّر، قابض، نرم‏كننده ورم و التيام‏دهنده ناراحتى‏هاى جلدى است. ماليدن عصاره برگ آن براى افزايش ديد چشم و ريختن قطره عصاره آن در گوش براى نرم كردن و كاهش ورم آن مفيد است. برگ تازه آن اگر جويده شود مقوى دندان و سفت‏كننده لثه است و جوشانده پوست درخت اسهال ساده را بند مى‏آورد و براى نقرس و روماتيسم نافع است. ضماد پوست داخلى آن و همچنين ريختن جوشانده پوست و برگ آن روى زخمها اثر التيام‏بخش دارد و در موارد ترميم تسريع شكستگى استخوانها مفيد است.

جوشانده پوست داخلى نارون مخلوط با سركه براى رفع ناراحتى‏هاى پوست نظير جرب تر نافع است و در مورد جذام نيز مفيد است و در موارد ناراحتى‏هاى جلدى پوست ريشه آن نيز مفيد است. تخم آن براى جلاى پوست و رفع سرفه مزمن مجرّب است. مضار آن اين است كه سوزاننده خون و مولد سودا مى‏باشد از اين نظر بايد با شكر خورده شود. مقدار خوراك از تخم آن حدود 5 گرم است كه به صورت جوشانده خورده مى‏شود.

تهيه جوشانده پوست نارون: 30 گرم پوست خشك داخلى نارون (قسمت پوست چسبيده به چوب) را در 1250 گرم آب آن‏قدر بجوشانند كه 1000 گرم بماند. با فشار صاف كنند و در مصارف داخلى استعمال نمايند و يا با شربت ساده‏  مخلوط كرده بخورند. اگر با عسل خورده شود براى رفع عوارض جانبى آن بهتر است. 

جوشانده پوست نارون براى رفع ناراحتى‏هاى جلدى خشك ريشه كه اسكار يا پوسته پوسته شدن جلدى قانقرايايى‏نامند مفيد است. پوست خشك نارون 100 گرم، آب 3000 گرم، آن‏قدر بجوشانند كه نصف شود و در موارد رفع ناراحتى‏هاى خشك ريشه روزى 3- 2 فنجان بخورند.

دیگر خواص درمانى آن :

1- سى گرم از آن را در 1250 گرم آب بجوشانيد تا تبخير شده و 1000 گرم باقى بماند، بعد آب صاف‏كرده آن را با شكر و عسل شيرى كنيد و به مرور بنوشيد. مدرّ و مقوى و تب‏بر و قابض است و اسهال را بند مى‏آورد، براى رفع ناراحتى‏هاى مجارى ادرار و تناسلى بسيار مفيد است، براى رفع درد پشت و طنين صدا در گوش مفيد است، معرّق است اما از عرق شبانه جلوگيرى مى‏كند، نرم‏كننده و التيام‏دهنده ناراحتى‏هاى جلدى مى‏باشد، براى درمان نقرس و رماتيسم مؤثر است. جهت عفونت های داخلی زنان مفید است

2- ضماد آن و يا ريختن آب جوشانده آن بر روى زخم‏ها اثر التيام‏بخش دارد، ضماد آن شكستگى استخوانها را ترميم و تسريع مى‏كند.

3- گرد آن را با روغن خوراكى و سركه مخلوط نموده و ضماد كنيد. براى رفع تبخال و جوش و كورك و آبسه‏ها، ورمها، همچنين ورم پستان بسيار مؤثر است.

4- آب جوشانده آن را با سركه مخلوط كنيد و بماليد. براى رفع ناراحتى‏هاى پوست نظير جرب‏تر نافع است، در مورد جذام نيز مفيد مى‏باشد.

منابع:

2-اسرار گياهان دارويى

1-معارف گياه