بوعلی بوعلی باب سلامتی
سياهدانه
به فارسى «سياهدانه» و «سياهتخمه» و در كتب قديم طب سنتى با نامهاى «شونيز» و «شونوز» آمده است. و به عربى آن را «حب السودا» و «كمون اسود» مىنامند.
گونه N.sativa معمولا گونه اى است كه كاشته می شود و گونه ديگرى نيز كه در ايران مىرويد و از نظر شكل و خواص مشابه آن است به نام “Nigella arvensis L” . مىباشد كه به فرانسوى “Nigella des champs” و “Nigelle sauvage” و به انگليسى “Small garden fennel flower” گفته مىشود.
مشخصات گیاه دارویی سیاهدانه (“Fennel Flower”) :
سياهدانه مزروع (“N .sativa”) گياهى است علفى يكساله پوشيده از كرك ظريف با برگهاى تقسيم شده با بريدگى هاى خيلى عميق به طورى كه برگ را به صورت تعدادى نوار باريك درمى آورد. رنگ برگ سبز غبارى. گلهاى آن منفرد، برگچههاى زير گل درشت به رنگ آبى يا سفيد و گلبرگها خيلى كوچك و به شكل سر چپق است. دانه هاى گیاه دارویی سیاهدانه كوچك سياه و وقتى فشار داده شود بوى مطبوعى از آن استشمام مى شود. و به همين علت سياهتخمه را در بعضى مناطق به عنوان ادويه مصرف مى كنند.
سياهدانه مزروع در اغلب مناطق ايران از جمله اراك مىرويد و در اصفهان و ساير مناطق كاشته مىشود و معمولا روى نان مىريزند.
2. سياهدانه دشتى يا سياهدانه وحشى(N .arvensis) گياهى است علفى يكساله خيلى كوتاه. برگهاى آن شبيه سياهدانه مزروع با تقسيمات باريك نخى. گلهاى آن آبى با خطوط سبزرنگ است. دانه آن بيضى، مثلثى شكل به رنگ سياه و به ابعاد 2- 1 ميلىمتر مى باشد.
گیاه دارویی سیاهدانه اغلب در مزارع غلات و در نقاط متروك در مناطق اروپا، افريقاى شمالى ، آسياى صغير و آسيا مىرويد. در ايران در آذربايجان و در مناطق شمالى ايران در شمال لوشان مىرويد و به طور پرورشى نيز كاشته مىشود.
ترکیبات گیاه دارویی سیاهدانه (“Fennel Flower”) :
از نظر تركيبات شيميايى در دانههاى سياهتخمه مزروع (N .sativa) اسانس و يك گلوكوزيد سمّى به نام ملانتينو يك ماده تلخ غير متبلور زردرنگ محلول در آب و الكل به نام نيژلينمىباشد. مقدار اسانس دانه در حدود 5/ 1 درصد است و در حدود 35 درصد نيز در دانه روغن ثابت وجود دارد. ملانتين يك ساپونين گلوكوزيدى بىشكل است كه در آب حل نمىشود. به علاوه در دانه در حدود يك درصد مادهاى به نام “ملانتىژنين” يافت مىشود
در دانه سياهتخمه دشتىN .arvensis نيز ماده تلخ نيژلين و حدود 25 درصد روغن ثابت و اسانس وجود دارد.
در گزارش بررسى ديگرى آمده است كه در اسانس سياهتخمه ماده عامل متبلورى به نام نيژلون وجود دارد.
خواص سیاهدانه :
– در هند سياهدانه به عنوان محرّك، بادشكن، مدّر، قاعدهآور و زيادكننده ترشح شير تجويز مىشود. سياهدانه را به منظور كاستن حدّت اثر آن با روغن كنجد مخلوط كرده و در استعمال خارجى براى فروكش كردن تاولهاى پوست مىمالند. به علاوه در موارد گزش نيش عقرب نيز مىمالند، مفيد است.
– در شبه جزيره مالايا از سياه دانه مخلوط با داروهاى ديگرى به صورت ضماد براى آبسهها، روماتيسم، ورم گوش و زخم بينى و سردرد مصرف مىشود و همچنين از آن محلولى درست مىكنند كه بيماران تبدار را با آن كمپرس مىكنند و يا از آن محلول به صورت غرغره استفاده مىشود. از سياهتخمه براى ترميم ضعف بدن و رفع مسموميتهاى خون و در موارد بزرگ بودن كبد، تهوع، شكمدرد، يبوست و براى تقويت زنان پس از وضع حمل تجويز مىشود .
– از نظر طبيعت سياهتخمه طبق نظر حكماى طب سنتى خيلى گرم و خشك است.
– رنگ تخم سياه است ولى مغز آن سفيد مىباشد و نيروى داروئى آن تا هفت سال باقى مىماند. خواص آن گرمكننده است، رطوبتها را خشك مىكند و اخلاط را اعتدال مىبخشد و اخلاط غليظ را رقيق مىنمايد. قاعدهآور است و ترشح شير را نيز افزايش مىدهد. زياد خوردن آن موجب سقط جنين زنده و مرده مىشود. در مورد سموم سرد اثر ترياق و ضد سمّ دارد (در اثر وجود ملانتين). در تمام موارد فوق ممكن است از دمكرده يا از بخور آن و يا به صورت شياف با روغن سوسن استفاده مىشود. براى تسكين سرفه سرد، درد سينه، ناراحتى تنفس (انتصاف نفس)، قى، آشفتگى، استسقا، يرقان و ناراحتى طحال، قولنجهاى نفخى به صورت خوردن يا ضماد مفيد است. اگرهر صبح خورده شود قاعدهآور است و ترشح ادرار و شير را زياد مىكند و اگر با روغن سرخ شود و خورده شود براى درخشان كردن رنگ صورت خوب است. اگر با سركه خورده شود براى اخراج اقسام كرم معده نافع است. براى رفع ناراحتى تنفس بايد با آب و عسل خورد. خوردن آن با عسل براى خرد كردن سنگ كليه و مثانه و رفع تبهاى مزمنه و سوخته آن براى بواسير خوب است خصوصا اگر با ربّ مورد خورده شود. اگر 8- 7 عدد از دانه آن را در شير تازه بخيسانند و پس از يك ساعت آن را بسايند و در بينى كسى كه زردى دارد و چشمهاى او زرد شده بچكانند بسيار مفيد است. و زردى را رفع مىنمايند. اگر دمكرده آن با سركه مضمضه شود براى درد دندان سرد نافع است و ضماد آن روى پيشانى براى جلوگيرى از حدّت زكام و رفع سردرد سرد مفيد است. اگر با عسل و روغن خورده شود براى تسكين درد رحم و دردهاى پس از زايمان نافع است. و اگر آن را سرخ كرده و كوبيده و با گلاب ضماد درست كنند، براى زخمهاى سوداوى پا مجرب است. اگر سرخكرده آن را كوبيده و با روغن زيتون چند جوش بدهند و چند قطره از آن را در بينى بچكانند براى رفع زكام كه با عطسه بسيار همراه باشد، مفيد است. اسراف در خوردن سياه دانه در گرممزاجان موجب ورم و دردهاى گلو و گرفتگىهايى مىشود از اين جهت گرممزاجان بايد در سركه بخيسانند و سپس بخورند. براى كليه مضّر است از اين نظر بايد با كتيرا خورده شود.
– مقدار خوراك آن در سردمزاجها تا 8 گرم و در گرممزاجها تا 2 گرم است.
– خوردن يا ماليدن روغن آن مخلوط با روغن زيتون و كندر براى افزايش نيروى جنسى بسيار مفيد است.
– می توانید اطلاعات بیشتری در مورد گیاه دارویی سیاهدانه را در “کتاب معارف گیاهی” پیدا کنید .
