بوعلی بوعلی باب سلامتی
بهار نارنج، شکوفه درخت نارنج است که در عطرسازی و ساختن اسانس ، انواع نوشیدنی های فصلی و عرقیجات و تهیه مربا، گز ، سوهان و … کاربرد بسیار دارد.
بابـُـل و شیراز در اردیبهشت ماه ، با رایجه ی سحرانگیز بهار نارنج ، هر رهگذری را سرمست میکند به نحوی که این دو شهر را شهرِ بهارنارنج می‌نامند.
نام علمی:Citrus aurantium
نام انگلیسی: Orange, Bitter Orange
پیش از پرداختن به «بهار نارنج» لازم است ابتدا مقدمه‌ای در حد معرفی و گیاه‌شناسی از «نارنج» ذکر شود:
گیاه‌شناسی:
نارنج درختی است به ارتفاع 6-4 متر، همیشه سبز، بدون کرک، دارای تیغ‌های بلند از خانواده Rutaceae با ساقه‌ای دارای پوست تقریباً صاف متمایل به خاکستری؛ برگ‌های پایا، متناوب و تخم مرغی به درازای 10-5/7 سانتیمتر با انتهای نوکدار، کناره‌های دالبری، به رنگ سبز تیره و براق با دم‌برگ بالدار؛ گلهای منفرد و یا مجتمع به شکل گروهی، سفیدرنگ، درشت‌تر از گل پرتقال با تعداد پرچم‌ها 20 یا بیشتر؛ میوه و تخمدان کروی یا تخم‌مرغی به قطر 8-7 سانتیمتر با دو قطب فرورفته، سطح پوست میوه ناصاف و دارای برجستگی‌های کوچک به رنگ زرد نارنجی و گوشت ترش و نسبتاً تلخ.
میوه نوعی «سته» به قطر تا 10 سانتیمتر با پوست ضخیم و نارنجی‌رنگ است. پوست میوه، تلخ‌مزه ولی آب درون آن، ترش است. قسمت مورد استفاده نارنج، گل، پوست میوه و آب نارنج می‌باشد که همگی دارای خواص دارویی هستند. خلال بهار نارنج شامل پوست بیرون خشکیده میوه رسیده سیتروس اورانتیوم جدا شده از لایه گوشتی سفید می‌باشد.
گلهای بهار نارنج به صورت منفرد و یا چندتایی در طول محور شاخه‌ها قرار گرفته‌اند. این گلها، معطّر، ترد و شکننده هستند و واجد کاسه‌ای با 5 لوب و جامی سفیدرنگ متشکل از 5 گلبرگ می‌باشند. گلبرگ‌های ضخیم آن، زبانه‌ای‌شکل، به رنگ سفید متمایل به زرد است که بر روی آنها حفره‌های ترشحی اسانس را به روشنی می‌توان مشاهده نمود. گلهای نارنج به نام بهار نارنج در ایران مشهور است که قسمت مهم مورد استفاده آن می‌باشد. در اواسط بهار گلهای نارنج شکفته می‌شوند و سریعاً ریزان می‌باشند. این گلها جهت تهیه مربا و عرق بهار نارنج استفاده می‌شوند. بهار نارنج و عرق آن به عنوان آرام‌بخش و مدرّ مصرف سنتی دارد.
بخش‌های طبی: پوست تازه و خشک شده، میوه، گلها، تخم و روغن استخراج شده آن.
طبیعت شکوفه‌های بهار نارنج:
گرم و خشک ذکر شده است.
اثرات درمانی:
* مهم ترین خاصیت دارویی بهار نارنج تأثیر آن روی سیستم عصبی بدن است. بهار نارنج آرامش‌بخش و ضدهیجانات دستگاه عصبی است و سردردهای عصبی و میگرنی را كاهش می دهد.
* بهارنارنج در تقویت معده بسیار مؤثر است و تپش نامنظم قلب، تشویش و اضطراب را از بین می برد.
* برای كنترل تشنج‌ها و حمله قلبی هم بهار نارنج را توصیه می كنند.
* اگر مشكل كم‌خوابی یا بی‌خوابی دارید، حتماً پیش از خواب، مقداری عرق بهار نارنج یا چای آن را بنوشید.
* اشتها آور و ضد سرفه است.
اثر بهار نارنج در ظرف مسی تا هفت سال و در ظرف شیشه‌ای تا یک سال باقی می‌ماند.
مصرف:
برای درست كردن چای بهار نارنج، كافی است، 10گرم از گل بهار نارنج را در دو لیوان آب‌جوش به مدت 20دقیقه بجوشانید. سپس آن را صاف كرده و همراه با یك قاشق سوپ‌خوری عسل میل كنید.
با خوردن این چای، خواب خوش و آرامی خواهید داشت.
كاربرد در طب نوین:
در دانش گیاه‌شناسی جدید موارد استفاده اثبات‌نشده گل و روغن بهار نارنج، درمان مشکلات معده و عصبی، نقرس، زخم دهان، و آرام‌بخش برای تنش‌های عصبی و کم‌خوابی عنوان شده است.
ترکیبات شیمیایی اسانس: اسانس محتوی لینالول 34٪، لینالیل استات 17-6٪ ، لیمونن 15٪، پی‌نن، نرولیدل، ژرانیول، نرول، متیل آنترانیلات، ایندول، سیترال، فارنه سول، و جاسمون می‌باشد.
موارد مصرف درمانی اسانس: دارای اثر ضد افسردگی و آرام‌بخشی است. همچنین برای نرم کردن پوست‌های خشک و جلوگیری از شکنندگی مویرگ‌ها استفاده می‌شود. برای این کار می‌توان یک یا دو قطره آن را با کِرِم‌ها مخلوط نموده و برای نرمی پوست استفاده کرد. تپش قلب، ضعف جریان گردش خون، اسهال مزمن، دردهای متواتر شکمی، نفخ، اسپاسم، سوء هاضمه، فشارهای عصبی و ناراحتی‌های مربوط به هیجان و عاطفه نیز از موارد مصرف اسانس بهار نارنج هستند.
این اسانس و اسانس حاصل از تقطیر برگ‌ها و شاخه‌های جوان، در تهیه ادکلن نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند و همچنین به عنوان ماده معطر در داروسازی و نوشابه‌سازی نیز مصرف می‌شوند.
عوارض جانبی گل بهار نارنج و روغن گل:
هیچ ضرر و عوارض جانبی شناخته شده‌ای در ارتباط با استفاده مناسب از دوز دارویی معین شده وجود ندارد.
دوز گل بهار نارنج و روغن گل: اطلاعات موثقی در دسترس نیست.
اشکال دارویی گل: روغن، دم‌کرده، عرق، اسانس.
روغن: روغن آن از تقطیر گلهای کاملا بازشده و تازه آن به دست می‌آید.
دم‌کرده: برای آماده‌سازی یک چای دم‌کرده، یک قاشق دارو را به 150 میلی‌لیتر آب گرم اضافه کنید، 10 دقیقه صبر کنید و سپس آن را صاف نمایید.
عرق: آب حاصل از تقطیر گلهای بهار نارنج به نام عرق بهار نارنج خوانده شده، در آشپزی مورد استفاده قرارمی‌گیرد. عرق بهار نارنج در صورتی که دارای غلظت مناسب بوده و از آلودگی‌های میکروبی و قارچی مبرا باشد برای رفع بدخوابی، تسکین شوک‌ها و از بین‌بردن نفخ سودمند است. آب مقطر بهار نارنج نیز در بی‌خوابی‌های عصبی و به عنوان آرام‌کننده و ضد تشنج کاربرد دارد. عرق بهار نارنج به مدت یک سال از تاریخ تهیه اثر درمانی خود را حفظ میکند.
اسانس: مهم‌ترین مورد استفاده گیاه مذکور استخراج اسانس‌های موجود در اندام‌های مختلف آن است که به دلیل رایحه خاص خود، در صنعت عطرسازی طرفداران زیادی دارد.
منابع:
گیاه‌شناسی دارویی، دكتر احمد امامی، علی آهی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، 1387
دایره‌المعارف طب سنتی، گیاهان دارویی، جلد دوم، دکتر ابوالقاسم سلطانی، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل، انتشارات ارجمند، تهران، 1384.
سایت: ویکی پدیا
