بوعلی بوعلی باب سلامتی
انجدان
تعریف گیاه انجدان:
انجدان گیاهى از تیره چتریان که علفى است، پایا مىباشد. انجدان در اکثر صحارى ایران فراوان است. انجدان ارتفاعش ۲ تا ۵/ ۲ متر و ریشهاش راست و ستبر است، ابر کبیر، حلتیت، انجدان، انگوزاکما، انگیان نیز نام دارد.
انجدان مضر مثانه و رودهها است و مصلحش تخم خربزه مىباشد.
از حلتیت که صمغ درخت انگدان است روایت موجود مىباشد.
انجدان را به اسمى علمى: Fetula asa foetida نوشتهاند.
مزاج انجدان گرم و خشک در درجه دوم مىباشد.
خواص انجدان یا انگدان:
انجدان نافع براى یبوست، بوى بد بدن، درد مفاصل، لکه سیاه خونى زیر چشم، کُندذهنى، فراموشى، حماقت، کمى حافظه، سردى، ورم طحال، یرقان، استسقاء، ضعف قوه باه، سختى ادرار و حیض و شیر، رعشه و فلج مىباشد. چون زن بعد از حیض بلافاصله هر روز تا یک هفته یک درهم تخم انجدان بخورد، هرگز آبستن نمىشود.
سفید انجدان را در غذا و سیاه آن را در داروها استعمال مىکنند. انجدان علف چترى و تا حدود یک متر بلندى دارد و در بعضى جاها به دو متر مىرسد.
در کوههاى بختیارى گیاهى شبیه به گلپر مىروید که مردم بختیارى به آن انجدان مىگویند و بسیارى از مردم آن را گلپر مىدانند و حتى تخم گلپر را به جاى تخم انجدان جا مىزنند.
مردم بختیارى براى معالجه چرک زخم از انجدان استفاده مىنمایند. زیرا انجدان مطلق مراد تخم آن است.
معرب انگدان فارسى است، چون انگ درخت آن است و دان مخفف دانه است معنى آن تخم انگ و از این جهت صمغ آن را به فارسى انگژه یا انغوزه می نامند. به فارسى صمغ را مىگویند و از این جاست که چون انجدان مطلق مذکور شود مراد تخم آنست و آن کاستم است.
انجدان دو نوع است:
یکى طیب یعنى خوشبو و سفید و آن ماده است و مورد استفاده براى خوراک همین نوع است و دومى بد بو و سیاه و این نر است که قویتر و در غذا وارد نمىشود.
اسمهای انجدان:
انجدان و حلتیت که صمغ درخت انجدان است به ترکى بالدرغان، انجدان معروف انگدان فارسى است و رومیان سالیوس یا کاشم و به هندى هنگ گویند.
انگدان یا همان انجدان:
دو نوع است سپید و سیاه. انگدان سیاه در غذاها داخل نمىشود.
بیخ انجدان مزهاش به مزه اشترغاز نزدیک است و مزاج آن بادآور است. اشترغاز دیرهضم است، لکن انگدان سیاه هر چند بسیار دیرهضم است به اندازه اشترغاز دیر هضم نیست. حلتیت صمغ انگدان است. گرم و خشک است در درجه سوم. انگدان لطافتزاست و بیخش بادآور، اگر تن را با انگدان و بویژه با شیره انجدان ماساژ دهند در جذب کردن مواد به خارج بسیار مؤثر است. بوى تن را تغییر مىدهد. ضماد انجدان که با روغن زیتون باشد لکه سیاه خونى زیر چشم را بکلى از بین مىبرد.
انجدان مفتح و جالى و محلل و ملطف و مقاوم سموم امراض سر است، ضماد انجدان سیاه با خطمى و آرد کرشنه بر سر جهت سدد حادث از اخلاط بارده مجتمعه در دماغ و آشامیدن آن دهان را نیکو و حافظه را زیاد و فراموشى و کُندهوشى و حمق را زایل گرداند.
خواص دیگر انجدان:
آن گرم کننده امعاء، محلل ریاح، مهیج اشتها، مقوى هاضمه و دافع اغذیه سنگین و ادویه سمّى و طحال و یرقان و استسقا و استفراغ بلغمى، سختى بول بلغمى، مدر بول محتبس، حیض و شیر، گرم کننده کلیه و مثانه، محرک باه، رافع درد مفاصلى که از سردى ایجاد شده، مىباشد. آشامیدن آن خصوصا محلل آن که سرکه آن را استعمال نمایند، زیرا که استعمال جرم آن در جمیع مواضع جائز نیست.
خوردن مقدار یک مثقال تخم انجدان در اخراج جنین قوى الاثر است و مالش آن با روغن ایرسا یا روغن حنا نافع درد مفاصل ناشى از سردى است.
انطاکى نوشته که گویند: چون زن بعد از حیض بلافاصله هر روز تا یک هفته یک درم تخم انجدان بخورد، هرگز آبستن نشود. بیخ انجدان در افعال قویتر از سایر اجزاء آن است و مقدار شربت بیخ آن را تا نیم مثقال گفتهاند. گویند: مضر ریه و معده و مصلح آن عسل است.
انجدان ملین جسم، دافع بوى جسم و با روغن زیتون لکه را مىبرد و با روغن بنفشه براى درد مفاصل خوب است.
محل رویش انجدان:
محل رویش آن ریگستان و جاهاى خشن و کوهستان و در رشته کوهای زاگرس مىروید.
برگ انجدان عریض و از بیخ آن رطوبت صمغیه بر مىآید و در آنجا جمع مىگردد. و این صمغ را حلتیت نامند.
منابع:
(۱)- قانون در طب
(۲)- قرابادین کبیر
(۳)- محیط اعظم، ج ۱
