بوعلی بوعلی باب سلامتی
ترنجبين را به فارسى: ترنگبين مىگويند. ترنجبين معرب آن است.
ترنجبين را به عربى: عسل الحاج، به يونانى: سنى رون. به هندى: شكر جواسا. به انگليسى: مينا آذرى دزرت و اهل سودان آن را طنياط و به سنسكريت: يواس شركرا و به لاتينى:frayinus ornus مىنامند.
اطباى مسلمين ترنجبين را فاراقيون اثاريون مثل يونانيها نوشتهاند. اثر درخت ترنجبين ملين، مدر و خارج كننده بلغم است.
ترنجبين يك نوع رطوبت است كه شيرين مىباشد و بر درخت خار شتر پديد مىآيد. درخت خار شتر در منطقه خراسان و شام زياد روييده مىشود.
ترنجبين به فتح تاى فوقانى و راى مهمله و سكون نون و فتح جيم و كسر باى موحد و سكون ياى تحتانى و نون معرب ترنگبين فارسى است و معنى آن عسل تر و به عربى عسل الحاج و به يونانى سخارون گويند.
به هندى شكر جواسا در انگليسى ميناآذرى دزرت و به لغت اهل سودان طنياط گويند و آن شبنمى است كه از آسمان بر درخت خارشتر در ملك شام و خراسان و ما وراء النهر و گرجستان و همدان و نواحى آن مىنشيند و منعقد مىشود، مانند ريزههاى نبات، مزه ترنجبين شيرين و جالى و بهترين آن سفيد تازه پاكيزه غير مخلوط با برگ و خار آن است كه از خراسان مىآورند و بهترين آن سمرقندى تازه سفيد با اوصاف مذكور است.
مزاج ترنجبين گرم و تر در اول و معتدل در حرارت و رطوبت است.
ترشحات و شيرابههاى برگ و ساقههاى گياه خارشتر كه از لحاظ شيميايى نوعى از مَنّ مىباشد در تركيب ترنجبين ساكارز و ملزيتوز موجود است و آن در تداوى به عنوان ملين استعمال مىشود.
ترنجبين همان مَنّ است كه در تورات و قرآن مجيد آمده است مَنّ ترنجبين بود و سلوى مرغ بريان.
ترنجبين ماده قندى گياهى است با تيغ زدن شاخه گياهى كه آن را خارشتر يا خاربز مىنامند به دست مىآيد. اين خار بيشتر در نواحى شمالى ايران و در اطراف كوير مىرويد در طب ايران به عنوان دارو و همچنين براى شيرين كردن جوشاندهها به مقدار 70- 80 گرم تجويز مىنمايند.
ترنجبين: ماده شيرينى است كه از گياهى به نام خارشتر چكيدهاش گرفته مىشود كه در اواخر تابستان خشك شده ترنجبيندار آن را روى سفره تكان مىدهند تا چكيدههاى شيرينى از آن بريزد. ترنجبين را مقدار زياد ده تا هفتاد گرم براى شيرين كردن داروها و نرم كردن سينه و روده در بيماريهاى عفونى مشكوك بكار مىبرند.
تركيبات شيميايى ترنجبین:
ترنجبين داراى موسيلاژ 15%، املاح كلسيم، سيلسيم، گوگرد، منيزيم و آلومينيوم، داراى خواص ملين نرم كننده سينه و يك داروى خلطآور، خاصيت ضد عفونى كننده، ميكروبها را از بين مىبرد.
ترنجبین، صفرا و اخلاط سوخته را دفع مىكند، مقوى كبد، معده و رودها است، حرارت و التهابات درونى را تسكين مىدهد، غم و غصه را برطرف مىسازد، سينه و گلو را نرم مىكند امراض عفونى رودهاى كه احتياج به تبريد دارند و ضماد ضد عفونى كننده پوست، قرقر شكم را از بين مىبرد.
ترنجبين نرم كننده سينه و روده، خاصيت ضد عفونى كننده، صفرا و اخلاط سوخته را دفع مىنمايد مقوى كبد و معده و رودهها، حرارت و التهاب درونى را تسكين مىدهد سينه و گلو را نرم كرده سرفه را تسكين مىدهند و شهوت را تقويت مىكند، بدن را گرم مىكند، در تبهاى حاد، آبله مرغان، انواع حصبه و اسهال خونى و بواسير پيدا شدن خون در ادرار براى معالجه و پيشگيرى نرمى استخوان اثرى نيكو و موثر دارد.
خواص ترنجبین:
1- ترنجبین براى سرفه در خون آمدن با سرفه بلغم را از ريه خارج مىكند.
2-ترنجبین جهت سل، دق، تب محرقه و سرفه خشك را مفيد است.
3- ترنجبین براى صاحبان مزاج گرم مقوى باه است.
4- ترنجبین در زكام، نزله و سرفه مفيد است، سينه را از بلغم صاف مىكند و قبض معده (امساك) را دور مىكند.
5- ترنجبین مقوى باه و اعصاب است.
ترنجبين حتى از شيرخشت ملين و هاضمتر است خارج كننده بلغم، صاف كننده خون و مدر است و استعمال آن با شير چاق كننده و مقوى باه است در بعضى مناطق خارشتر را با دهتوره سياه، تنباكو و نانخواه سوزانده و از بخار و دود آن براى مرض ربو استفاده مىكنند.
ترنجبين شبنمى است كه اكثرا در خراسان و ما وراء النهر فرود آيد و در مملكت ما بيشتر بر گياه موسوم به حاج مىنشيند. تازه و سفيدش خوب است. معتدل و مايل به گرمى و نيز ملين است و زداينده سرفه و سينه را نرم مىكند.
ترنجبین جهت زردی نوزاد اسنفاده می شود و بسیار مفید است
ترنجبين تشنگى را فرونشانده اسهالش ملايم است و صفرا بيرون آورد و داروى اسهالش ده مثقال تا بيست مثقال برحسب مزاج شخص است.
ترنجبين براى لينت مزاج بكار رفته، صفراآور و محرك قوه باه جهت سرفه و درد سينه بكار مىرود و چون داراى مقدار زيادى ساكارز و ملزيتوز و مواد لعابى مىباشد داراى خاصيت تليين و تحريك امعاء بوده، به مقدار چهل گرم مصرف مىشود. داروى نرم كردن سينه و رودهها بخصوص در بيماريهاى عفونى مشكوك بكار مىبرند.
براى رفع سرفه و تسكين حرارت درونى و دفع تب و دفع خارش مفيد است.
ترنجبين چون ملين است براى اغلب امراض مفيد است.
ترنجبين مختصرى خاصيت ملين دارد داروى نرم كردن سينه و روده در بيماريهاى عفونى مشكوك به كار مىبرند.
از گلها و گياه روى زخمهاى بد و جراحتها مىگذارند التيام بخش است به عنوان مسهل در موارد يبوست استفاده مىشود براى تصفيه خون كنترل سرطان و بيماريهاى پوستى تجويز مىكنند.
ترنجبين ملين، صفراآور، محرك قوه باه و امعاء، درمان سرفه، تبهاى بثورى حصبه و اسهال خونى.
ترنجبين تبهاى گرم را سود كند، طبيعت را نرم گرداند و سعال را بنشاند، هر چه در سينه و شش باشد پاك كند، مثانه را جلا دهد و قولنج بگشايد.
روايت درمورد ترنجبین:
و ظللنا عليهم الغمام و انزلنا عليهم المن و السلوى كلوا من طيب ما رزقنكم.
و سايبان ساختيم (در صحراى تيه) برفراز ايشان ابر را و فرود آورديم بر ايشان ترنجبين و مرغ بريان را (گفتيم) بخوريد از پاكيزهاى آنچه روزى دادهايم.
منابع:
مجموعه طب سنتى و گياهى
معارف گياهى
درمان طبيعى
فرهنگ خواص خوراكيها
خواص ميوهها و خوراكيها، داروهاى گياهى
گلها و گياهان شفابخش
