خاکشیر

فارسى: خاكشى، خاكشير

خاكشير گياهى است خودرو كه در صحراها و باغها و دامنه كوهها مى‏رويد. بلندبش‏ تا نيم متر مى‏رسد شاخه‏هاى باريك و برگهاى دراز و گلهاى كوچك زرد رنگ دارد دانه‏هايش سرخ رنگ و به اندازه دانه خشخاش و در غلاف نازكى جا دارد. در ميان كردها دم‏كرده آن را براى دفع يبوست به مصرف مى‏رسانند.

خواص گیاه:

داراى اثر التيام دهنده زخم و جراحات است. سابقا از جوشانده گياه جهت رفع اسهالهاى ساده، اخلاط خونى، رفع ترشحات زنانگى و به عنوان مدر در موارد آب آوردن انساج استفاده به عمل مى‏آمده است.

خواص بذر:

دانه آن به عنوان تب‏بر، دفع كرم و رفع التهاب كليه مصرف مى‏شده است.

مصرف آن در دوران باردارى مفيد ذكر شده است در ايران نيز از خاكشير (دانه گياه) به عنوان خنكى و ملين مخلوط در آب سرد استفاده به عمل مى‏آيد.

خاكشى اسم اصفهانى است و به شيرازى شفترك و به تبريزى شورن و به تركى‏ شيوران و به يونانى سروان و به عربى: خبه و بزر الخمخم و به فارسى شبه و خاكچى و تخم شهوه و به فارسى عوام خوب كلان و به هندى به همين اسم مشهور است دو نوع مى‏باشد بهترين آن سرخ زعفرانى شيرين طعم است كه از اگرا و عراق مى‏آورند مزاج خاكشى گرم و تر در دوم است و چاق كننده و اشتهاآور و مقوى معده و هاضم غذا و بازكننده بسته‏ها و محلل مواد نخاع و آبله و حصبه و نافع گرفتگى صدا و موافق اشخاص سوداوى چون با شكر ميل كنند و خوش بو كننده نفس و زيبا كننده پوست مى‏باشد اگر نيم درم آن با دو برابر شكر به مدت 10 روز ميل شود محرك باه مى‏باشد ضماد آن جهت زخم چشم و ورم بناگوش و پستان و خايه‏ها و نقرس و ورم سخت سرطان مفيد مى‏باشد و فرزجه آن با عسل حمل را نگه مى‏دارد و نافع زخمهاى رحم مى‏باشد. سردرد مى‏آورد و مصلحش كتيرا مى‏باشد.

خاكشير داراى اثر التيام دهنده زخم و جراحات است در گذشته از جوشانده گياه جهت رفع اسهالهاى ساده اخلاط خونى رفع ترشحات زنانگى و به عنوان مدر در موارد آب آوردن انساج استفاده مى‏شده است دانه آن نيز به عنوان تب‏بر، دفع كرم و رفع التهاب كليه مصرف مى‏نموده‏اند همچنين مصرف آن در دوران باردارى مفيد ذكر شده است در ايران هم از دانه گياه به عنوان خنكى و ملين مخلوط در آب سرد استفاده به عمل مى‏آيد. خاكشير در غالب نواحى ايران مى‏رويد.

مقدار خوراك:

بزرگ آن تا دو مثقال و نوع كوچك آن تا سه مثقال مى‏باشد بدلش در قوت باه تودرى است.

در تحفه حكيم، ص 99 علاوه بر خواص، نوعى خوراك سه درهم خاكشى را جهت رفع سميت داروها نوشته است. لاغرى و خشكيدگى زياد نتيجه زيادى ترشح سيب آدم‏ است بهترين غذا براى خنثى كردن و كم نمودن اين ترشح خاكشير مى‏باشد كه بايد همه روزه به طور صبحانه مقدارى از آن به هر نحو كه دوست داريد ميل نمائيد. اين خوراك به مزاج شما لينت مى‏دهد و اشتهاى شما را باز مى‏كند

منابع:

 گياهان دارويى، دكتر على زرگرى، ج 1، ص 213 و 214.

 محيط اعظم، ج 2، ح 1، ص 166؛ قرابادين كبير، ص 189.

 نورانى، مصطفى، دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى (نورانى)، 12جلد، ارمغان يوسف – قم، چاپ: اول، 1384 ه.ش.