بوعلی بوعلی باب سلامتی
پونه
به فارسى پونه و پودنه و در كتب طب سنتى و به عربى فودنج و فوتنج و حبق و فليحا نامبرده مىشود. به فرانسوىPouliot وMenthe Pouliot و به انگليسىEuropean Penny royal وPudding Grass گفته مىشود. گياهى است از خانواده نعناLabiatae نام علمى آنMentha Puleguim L . و مترادفهاى آنMentha exigua وPulegium Vulgaris Mill . از طرف گياهشناسان مختلف نامگذارى شده است.
مشخصات
پونه گياهى است علفى چندساله ساقه آن استوانهاى، بلندى آن در حدود 5/ 0 متر برگهاى آن تقريبا بدون دمبرگ، سبز، تيره، بيضىشكل، نوكتيز، با دندانه و در اثر فشردن بوى قوى اسانس پونه از آن استشمام مىشود. در پايههايى از گياه كه در آب مىرويند اين بو خيلى كم و در مواردى وجود ندارد. گلهاى آن به رنگ صورتى يا بنفش به صورت گروهى از گلهاى كوچك در بغل برگ و ساقه در تابستان ظاهر مىشود.
پونه در نقاط و دشتهاى مرطوب و در كنار نهرها و يا داخل جوىها و چشمهها و كنار باطلاقها مىرويد. در اروپا، افريقاى شمالى، حبشه و مناطق مختلفه آسيا بهطور وحشى مىرويد. در ايران در مناطق شمالى ايران در مازندران و گيلان در اطراف رشت و در ماسهزارهاى غازيان و نقاط مرطوب لاهيجان بهطور خودرو ديده مىشود.
در مازندران نوعى از آنكه پونه آبى است با نام محلى سرسم خوانده مىشود.
تركيبات شيميايى
از نظر تركيبات شيميايى در گياه وجود اسانس روغنى فرار يا روغن مانتولگزارش شده است كه مقدار آن در حدود 9/ 0- 8/ 0 درصد مىباشد. (در نمونههايى كه در كشمير روييده است). اسانس روغنى فرار پونه شامل 80 درصد ماده پولگون است. از اسانس روغنى پونه در اثر احياى ماده دى- پولگون و نوعى مانتول به نام راسميك مانتولمىگيرند. به علاوه در اعضاى اين گياه مقدارى تانن، مواد رزينى و قند نيز وجود دارد
خواص- كاربرد
پونه از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتى گرم و خشك است. خواص آن بسيار لطيفكننده است براى پاك كردن اخلاط سينه و كنترل سياهسرفه و رفع سوزش خراش سينه و براى جلوگيرى از سكسكه و آشفتگى و دلبههمخوردگى نافع است.
بادشكن است و ضد نفخ و براى استسقا و يرقان و خارج كردن مشيمه و ازدياد ترشح عرق مفيد است. مدر است و قاعدهآور. به عنوان ترياق و ضد سم جانوران گزنده سمى بسيار نافع است.
اگر شياف آن در مهبل استعمال شود براى تسهيل اخراج جنين و مشيمه مؤثر است. ماليدن دمكرده آن براى رفع خارش و دفع گازهاى رحم و رفع سستى رحم مفيد است. ماليدن سوخته گياه براى تقويت لثههاى دندان نافع است. استشمام بوى آن براى رفع غشى مفيد است.
نکته:
پونه مضر رودهها است و از اين نظر بايد با كتيرا خورده شود. مقدار خوراك پونه تا 8 گرم. نوع مصرف معمولا شاخههاى گلدار و برگ آن را به صورت دمكرده و ساير انواع دارويى مانند نعنا تهيه و خورده مىشود.
منبع:
مير حيدر، حسين، معارف گياهى، 8جلد، دفتر نشر فرهنگ اسلامى – تهران، چاپ: هفتم، 1385 ه.ش.
