بوعلی بوعلی باب سلامتی
گل ختمی یا گل هیرو
گل ختمی به انگلیسی Alcea و در لرستان گل هیرو گياهى است از تيره پنيرك يكساله و خودرو و نوع زينتى گل ختمی را در باغها پرورش مىدهند اما نوع غير زينتى گل ختمی مورد نظر بوده و گل و ميوه و ريشه آن مصرف داروئى دارد.
طبيعت گل ختمی معتدل گياهى است مليّن و جوشانده ميوه گل ختمی با گلبرگهاى آن را همراه با منضجها مىخورند. (منضج به داروى مليّنى گفته مىشود كه قبل از خوردن مسهل قوى خورده مىشود).
براى لينت مزاج در دردهاى مفصلى گل ختمی را كوبيده و با پيه مرغابى مخلوط كرده و در محل درد مىگذارند از جوشيده تخم گل ختمی پس از صاف كردن آب لعابدارى حاصل مىشود كه جهت تسكين سرفههاى گرممزاج نافع است و اگر ده تا دوازده گرم از دانه گل ختمی را بجوشانند و پس از صاف كردن به افرادى كه پيچش شكم و يا قولنج دارند بدهند بسيار مفيد است ضمنا در معالجه زخمهاى امعاء نيز از لعاب دانه گل ختمی استفاده مىكنند.
در بسيارى از اين ورمها مانند كوركها- ورم پستان- ورم مقعد- باد سرخ و غيره مقدارى گل ختمى را با آرد جو و واسفرزه پودر كرده با شير گاو بصورت لواشك درآورده بالاى زخم مىگذارند يا زخم را تحليل مىبرد و يا دهان آن را باز كرده و چرك آن را بيرون مىكند.
نام گل ختمی یا گل هیرو از كلمه يونانى Althanio به معنى” من معالجه مىكنم” گرفته شده است بقراط كشت نوعى گياه را كه در زخمها موثر بوده است بشدت توصيه مىكند برخى عقيده دارند كه منظور وى همين گل ختمی بوده است پلينى و تئوفر است آن را مىشناختهاند. ماليدن مخلوط كوبيده دانه تازه و خشك گل ختمی با سركه بر بهق و قرار گرفتن زير اشعه آفتاب بهق را از بين مىبرد و مخلوط گل ختمی با روغن زيتون و سركه مانع زيان سم گزندگان است. در اسهال و استفراغ خونى سودمند است و چنانچه جوشانده گل ختمی را با سركه مخلوط با آب و يا با شراب بنوشند در گزيدگى زنبور عسل و ضماد با برگ گل ختمی و روغن زيتون در گزيدگى حشرات و سوختگى موثر است
جالينوس در قسمت دوم از اغذيه گويد ريشه گل ختمی ورم رگها را تحليل مىبرد و مانع پيدايش ورم شده و درد را تسكين مىدهد و گويد ريشه و دانه گل ختمی جلاى زيادى دارد و چرك را پاك مىكند و اريباسيوس تحت همين نام همان چيز را مىگويد كه جالينوس گفته است.
بديغورس گويد گل ختمی در باد سرخ و صفرا سودمند است . تخمش پوست باز كرده سعال (سرفه] را كه از گرمى و خشكى بود) ببرد صمغش شكم بهبندد
اخوينى بيش از 40 مورد از برگ، تخم و ريشه خطمى و خطمى سفيد، در ابواب سرسام، ماليخوليا، ذات الجنب نام مىبرد كه در تركيبات، جهت درمان بيماران بكار برده است
ضماد گل ختمی التهاب و نفخ پلك چشم را از بين مىبرد علاج ذات الجنب و ذات الريه است.
خوردن جوشانده ريشه و برگ گل ختمی در سوزش ادرار و رودهها و جوشانده برگ گل ختمی در اسهال بد موثر است. دانه گل ختمی با بطم درمان سفتشدگى و چسبندگى زهدان است
نرمكننده، پزاننده و تحليلكننده، تخم او و بيخ او نافع است و نافعتر از برگ اوست شريف گويد اگر با آب گرم لعاب آن را خارج نمايند براى ورم اطراف نشيمن و نازائى زنان خوب است
بهترين گل ختمی سبز كوهى بود كه گل وى سفيد بود و اين مولف گويد اگر لعاب خطمى را بگيرند و با عسل و روغن گاو زنى را دهند كه دشوار زايد آسان زايد
گل خطمى، خيرو كه در كتب طبى خيرى نويسند اگر آبش در سر كنند درد شقيقه ميگرن] را بازدارد.
خاييدن گل ختمی جهت تسكين عطش و چون تخم او را با صمغ عربى مساوى الوزن طبخ نمايند و دست و پا را مكرر با آن بشويند جهت رفع شقاق و تقشر (پوستهپوسته شدن] جلد كف دست و پا) نافع ضماد بيخ مسحوق مطبوخ گل ختمی با پيه خوك و روغن سوسن و آرد باقلا جهت تعقد مفاصل و تحليل اورام صلبه نافع است
خطمى كه به تركى خاتم جيچكى و بفرنگى گيمو و آلتهآ افيسيناليس نامند معروف است در امراض ريه چون هيجان و التهاب شديد موجب باشد و در تشنج, مجراى هضم و مجارى بول آن را استعمال مىنمايند در سرفه خشك و نفث الدم كه سبب آن تمدد الياف اوعيه ريه باشد و در نزله مزمن و زكام شديد و حقنه لعاب آن ملين و در زحير و هيجان و التهاب امعاء بسيار موثر و نافع است.
قرص خطمى، گرد خطمى 15 قند 75 كتيرا 2 بهارنارنج 8 جزء مطابق معمول قرصهاى 5 نخود مىسازند چهار تا پنج عدد آن را به دفعات در دهان نگاهدارند و بمكند و يا بخورند
مخصوصا در دفع زكام مستعمل است و چون ريشه خطمى را خوب شسته و پاك كنند و يا آنكه از آن مربا سازند و در دست اطفال شيرخواره دهند تا بخايند اعانت بر خروج دندان مىنمايد
امروزه گياه را در كشورهاى عربى به نام خطمى، عضرس، غاسول و در سوريه و ليبى خطميه و در بيروت غسول مىنامند و موارد مصرف همان است كه در فوق ذكر گرديد.
برداشت محصول گل ختمی:
برگها را در تابستان بعد از گل كردن و ريشه را در پائيز از گياه دو ساله جمعآورى و به سرعت پاك و خشك مىنمايند.
تركيبات شيميائى گل ختمی یا همان گل هیرو:
ريشه گل ختمی حاوى 18 تا 35 درصد موسيلاژ است كه در تركيب آن مقدارى از پلى ساكاريدها از جملهD -Galactose وL -Rhamnose و اسيدD -Galacturonic و اسيدD -Glucuronic وL -Arabifurranan و يك ترى ساكاريد و نيز 35 درصد پكتين، 2/ 1 درصد آسپاراژين، تانن، آميدن، مواد معدنى و آنزيم مىباشد.
برگ گل ختمی حاوى موسيلاژ و فلاونوئيدهائى نظيرKaempferol ,Quercitin ,Dio smetinglucosides ، همچنين اسيدهاى پلى فنوليك نظير P- coumaric, Vanilic, Salicyclic, Caffeic syringic و بالاخرهScopoletin و كومارين است.
نگاهى به كاربرد امروزى گل ختمی:
گل ختمی به عنوان آرامبخش، نرمكننده، ضد التهاب و خلطآور مصرف مىگردد. موسيلاژ موجود در گل ختمی اثر آرامبخش بسيار عالى به آن داده است. برگ گل ختمی را بيشتر در ناراحتىهاى جهاز تنفسى و ادرارى نظير برونشيت، نزلههاى دستگاه تنفسى، سرفههاى تحريكى، سيستيت، اورتريت، سنگريزههاى دستگاه ادرارى بكار مىبرند.
ريشه بيشتر در سيستم هاضمه و به صورت جوشانده در گاستروآنتريت، اولسرپتپيك مصرف مىشود.
از جوشانده ريشه گل ختمی به صورت غرغره در استوماتيت، فارنژيت، گلوسيت، ژانژيويت، آبسه دندان و براى شستشوى زخم، و به صورت كمپرس و تزريق داخل واژن بكار مىرود و به صورت لوسيون براى نرم كردن پوست و به صورت پماد در آبسه و طاول، سياهرگ واريسى، تورم هموروئيد، سوختگى و زخم بسترى مصرف مىشود.
اشكال داروئى گل ختمی:
دمكرده سرد ريشه 3- 4 گرم، دمكرده برگ و گل يك دقيقه جوشانده 10 دقيقه دم به مقدار سه فنجان در روز. جوشانده ريشه 30 تا 50 گرم در ليتر، تنطور 1 تا 4 ميلىليتر 3 مرتبه در روز، مخلوط پودر ريشه 2 گرم، ريشه شيرينبيان 1 گرم لاكتوز 1 گرم يك تا 2 پاكت در روز با مقدارى آب.
منابع:
-خسروى، سيد مهدى، گياهان دارويى و نحوه كاربرد آنها براى بيماريهاى مختلف در طب سنتى، 1جلد، فروشگاه اينترنتى نشر محمد – تهران، چاپ: نهم، 1386 ه.ش.
-دايرة المعارف طب سنتى
