بوعلی بوعلی باب سلامتی
خواص گیاه دارویی کلشک یا علف چشمه
در لرستان، دلفان، کرمانشاه “کلشک” در آذربايجان «بولاغاوتى» در در ساير مناطق «آب تره»، «علف چشمه»، «بولاغاوتى»، و به انگليسى”Watercress” گفته مىشود. و نام علمى آن Nasturtium officinale می باشد
مشخصات کلشک
کلشک گياهى است پايا و آبزى و معمولا در چشمهسارها و مجارى آب باريك و گاهى در باتلاقها مىرويد. کلشک داراى ساقهاى خزنده است كه از نقاط مختلفه آن ريشههاى كوچك و سفيد خارج مىشود. گلهاى کلشک سفيد خوشهاى است تكثير گیاه کاشک از طريق بذر يا كاشت قطعات ريشهدار ساقه آن انجام مىشود، ولى در محل كاشت بايد مرتبا آب جارى و زلال بگذرد. براى پرورش بايد كرتهاى كمى گودى به طول 50- 40 متر وعرض 4- 3 متر آماده نمود و در آن كاشت. براى اينكه طعم گياه کلشک مطبوع و رشد آن كافى باشد در اين گودالها بهطور متوسط در هر ثانيه بايد حدود 50- 40 ليتر آب جارى داخل و خارج شود و بسته به نوع و جنس خاك بايد براى تقويت آن با دادن كود كافى كمك شود.
تركيبات شيميايى در گیاه کلشک
از نظر تركيبات شيميايى در گياه وجود گلوكوزيد و اسانس روغنى و در هر 100 گرم گياه خشك 012/ 0 ميلىگرم ارسنيك تأييد شده است. گلوكوزيد آن گوگرددار به نام گلوكوناستورتين[ مىباشد و مواد معدنى آهن، يد، كلسيم، … و ويتامينها در آن يافت مىشود.
طبق بررسىهاى شيميايى در هريك صد گرم برگ و ساقه تازه کلشک در حدود 79 ميلىگرم ويتامينC ، 4900 واحد بين المللى ويتامينA ، 282 ميلىگرم پتاسيم، 52 ميلىگرم سديم، 7/ 1 ميلىگرم آهن، 54 ميلىگرم فسفر، 151 ميلىگرم كلسيم و 2/ 2 ميلىگرم پروتئين وجود دارد. بنابراين از نظر ويتامينC و كلسيم قوىتر از تره تيزك و در رديف سبزيجات غنى از ويتامينC و كلسيم است، ضمن اينكه مقدار آهن آن نيز قابل توجه است.
خواص گیاه کلشک(علف چشمه)
گياه کلشک در مجموعه فارماكوپه اغلب كشورهاى دنيا يك نبات طبى منظور مىباشد. در كشورهاى چين و هندوچين و اندونزى از سوپ آنكه با گوشت خوك تهيه مىكنند براى رفع سرفههاى حادث از ناراحتى ريه و تورم و جراحتهاى گلو مصرف مىشود و به عنوان مدر و ضد اسكوربوت يعنى براى رفع عوارض كمى ويتامينC استعمال مىشود. اسانس گوگردى ازتدار کلشک (سولفو نايتروجىناس) محرك خوبى است و براى كمك به هاضمه عامل مؤثرى مىباشد.
از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتى کلشک گرم و خشك مىباشد و مصرف آن گرمكننده بدن و اشتهاآور است و نفخ و باد را تحليل مىبرد و خونروى از هر عضوى را متوقف مىكند. مدر بول و حيض است و ترشح ادرار را زياد مىكند و قاعدهآور است و براى خرد كردن سنگ كليه خيلى مؤثر است. اگر تازه يا پخته کلشک خورده شود براى تحليل نفخ و بادهاى غليظ معده و رودهها و باز كردن گرفتگىها و انسداد و گرم كردن معده و كمك به هضم غذا و خرد كردن سنگ كليه و ازدياد ادرار و سرخ نمودن رنگ رخسار و كاهش درد پهلو و كاهش دردهاى طحال و دلپيچه و زخم روده نافع است.
مصرف کلشک(علف چشمه) تببر و ضد كرم است و در بيمارى قند تأثير مثبت وشفابخش دارد. کلشک خلط آور است و در بيماريهاى مزمن ريه و برونشيتهاى مزمن و بيمارىهاى مجارى ادرار و استسقا مفيد است. در موارد روماتيسم و نقرس نتايج شفابخشى مىدهد. مقدار قند را در ادرار مبتلايان به قند كاهش مىدهد. در استعمال خارج له شده گياه براى زخمهاى اسكوربوتى[ نتيجه التيامدهنده دارد. کلشک حتى الامكان اگر به صورت خام و تازه مصرف شود حد اكثر خواص آن منعكس مىگردد.
مضرات گیاه کلشک: به سبب تركيبات گوگردى كه دارد مصرف آن در بعضى اشخاص ايجاد تشنجهاى دردناك مثانه و در برخى موارد عدم دفع ادرار مىنمايد. در زنان باردار نيز مصرف آن ممكن است موجب تشنج در رحم و در نتيجه سقط جنين شود.
اگر عصاره گياه کلشک مصرف مىشود مقدار خوراك آن در حدود 100 گرم در روز است كه مخلوط با شير يا جوشاندههاى سردشده خورده شود. دمكرده آن 50- 30 گرم گياه در هزار گرم آبجوش در ظروف سربسته دم شود كه اسانس آن خارج نشود و بههرحال دمكرده اثرش كمتر از شكلهاى سرد آن است، زيرا در اثر حرارت مقدارى از مواد عامل آن از دست مىرود. ولى در هر صورت بايد توجه شود كه در شكل سرد آن چون گياه در آب غوطهور است شايد آلودگىهايى داشته باشد كه ممكن است موجب عوارض و ناراحتىهايى بشود لذا بايد سبزى خام آن ضد عفونى و از عدم آلودگى آن اطمينان حاصل شود و يا بههرحال ناچار از دمكرده آن استفاده شود.
شربت کلشک: براى تهيه شربت علف چشمه(کلشک) نيم ليتر عصاره آن را گرفته با در حدود يك كيلوگرم شكر مخلوط و در آن حل نمايند. از اين شربت تا 100 گرم در روز مىتوان خورد (البته در مواردى كه خوردن شكر براى بيمار از ساير جهات مجاز باشد)
برگرفته از: مير حيدر، حسين، معارف گياهى
