سرخط خبرها

زردچوبه

در كتب طب سنتى با نامهاى «عروق الصفر»، «حشيشة الصفرا»، «عروق الزعفران» و «عروق الصباغين» نام برده شده، به عربى «بقلة الخاطيف» گويند.

خطاف پرستو است و اين پرنده بسيار تيزبين است و سبب آن را اين مى‏دانند كه از گياه زردچوبه مى‏خورد، زيرا زردچوبه براى افزايش ديد چشم مؤثر است. به همين دليل يكى از نامهاى زردچوبه را «بقلة الخطاطيف» گذارده‏اند.

زردچوبه

در برخى كتب طب سنتى از جمله در تحفه، ماميران را نوع صغير گياه زردچوبه مى‏دانند و بنا به دليل فوق چون گياه ماميران نيز براى چشم مفيد است نام آن را حشيشة الخطاف گذارده‏اند.

زردچوبه ساقه زيرزمينى يا بيخ گياهى است كه به فرانسوى‏Curcuma و به انگليسى نيزCurcuma وTurmeric گفته مى‏شود. گياهى است از خانواده زنجبيل‏Zingiberaceae از جنس‏Curcuma و نام علمى آن‏Curcuma domestica val . و مترادفهاى آن‏Curcuma Longa auct . وC .longa var macrophylla Miq . مى‏باشد. و در پاره‏اى اسنادC .tinctoria را نيز مترادف براى زردچوبه آورده‏اند.

توضيح: معمولا گياه‏شناسان مدرن‏C .domestica val . و عده‏اى نيزCurcuma longa L . و ياC .longa auct . را نام اصلى زردچوبه ذكر مى‏كنند.

مشخصات‏::::

زردچوبه گياهى است پايا، بومى نواحى شرقى شبه‏قاره هند و مناطق حاره جنوبى‏

آسيا. ارتفاع گياه تا 5/ 1 متر مى‏رسد. داراى ساقه زيرزمينى (ريزوم) متورم است كه از آن چندين ساقه هوايى بيرون مى‏آيد. برگهاى آن سبز روشن شبيه برگ موز به درازاى 1- 5/ 0 متر كه در قسمت پايين ساقه بدون دمبرگ و در قسمت بالا برگهاى كامل ديده مى‏شود و ساقه گلدار آن از بين برگها خارج مى‏شود. گلهاى آن مجتمع و سنبله به رنگ زرد و تخم آن خيلى ريز و سياه‏رنگ است و اغلب تخمها بدون نطفه و عقيم هستند. تكثير آن از طريق كاشت قطعاتى از ساقه زيرزمينى سال رويش قبل يا ساقه هوايى ريشه‏دار آن مى‏باشد. منظور از ساقه هوايى ريشه‏دار اين است كه معمولا از كنار برگهاى قاعده ساقه مرتبا شاخه‏هاى كوچك ضخيمى خارج مى‏شود كه به‏طور مايل به زمين فرورفته و ايجاد ريشه مى‏نمايد و اين خود منشأ پايه گياه جديدى مى‏شود.

آب و هواى گرم و مرطوب و خاكهاى زهكشدار براى رويش آن مناسب است.

قطعات ريزوم را معمولا در عمق 8- 7 سانتى‏متر و با فاصله 30 سانتى‏متر از يكديگر مى‏كارند. قسمت مورد استفاده گياه به عنوان ادويه و از نظر خواص دارويى ريزوم يا ساقه زيرزمينى آن است كه معمولا 12- 10 ماه پس از كاشت موقع برداشت آن فرامى‏رسد.

از مزرعه زردچوبه به‏طور متوسط در هر هكتار 12- 10 تن ريزوم تازه خام برداشت مى‏شود. معمولا ريزوم را پس از خارج ساختن از زمين تميز كرده ريشه‏هاى آن را جدا نموده و خوب با آب مى‏شويند، پس از آن در آب جوش قرار داده كمى مى‏جوشانند و سپس آن را خارج كرده و پهن مى‏كنند تا در مدت چند روز خشك شود. در جريان تميز كردن و پاك كردن و خشك كردن معمولا تا حدود سه چهارم وزن ريزوم خام از دست مى‏رود.

سطح خارجى ريزوم خشك‏شده و آماده‏شده به رنگ خاكسترى مايل به زرد يا قهوه‏اى مايل به زرد است. بوى آن معطر و تند و طعم آن تلخ است. اگر در دهان گذارده شود آب دهان زرد مى‏شود. آن را پس از قطعه‏قطعه كردن به دو صورت در بازار عرضه مى‏نمايند، يكى نوع دراز كه به شكل استوانه به طول 8- 4 سانتى‏متر و به قطر 2- 1 سانتى‏متر است و ديگرى نوع گرد است كه از ريزوم اوليه گياه به دست مى‏آيد. نوع دوم معمولا مرغوبتر است.

از نظر مصرف و كاربرد زردچوبه در روزگاران كهن در خاور دور به سبب رنگ زرد درخشان و زيبايى كه توليد مى‏كند در رنگ‏رزى پارچه‏هاى ابريشمى و پنبه‏اى و همچنين در خوراكها مورد توجه بوده است، اين رنگ زرد درخشان به سبب وجود ماده كوركومين‏ در ساقه زيرزمينى زردچوبه است، در حال حاضر به عنوان ادويه معطر و همچنين رنگ آن در طبخ غذاها بسيار مورد توجه است و جزء اصلى و مهم پودر معروف كارى كه در غذاهاى تند به كار مى‏رود مى‏باشد.

براى اطلاع خوانندگان عزيز اضافه مى‏شود كه پودر كارى كه به عنوان ادويه تند هندى در بازار عرضه مى‏شود، يك پودر ساده نيست بلكه مخلوطى است از پودر يا گرد چندين گياه كه جزء اصلى آن زردچوبه است. اين مخلوط با تركيبهاى مختلف تهيه و عرضه مى‏شود و ممكن است از 3 نوع گياه تا 30 نوع گياه در تهيه آن مصرف شده باشد. در پودر كارى علاوه بر زردچوبه از زيره سبز، تخم گشنيز، فلفل فرنگى قرمز تند، فلفل سياه، هل، دارچين، ميخك، زنجبيل، تخم رازيانه، تخم كرفس، تخم شنبليله، جوز بويا يا نات‏مگ، برگهاى خشك‏شده نعنا، تخم خردل، تخم خشخاش، تخم كنجد، زعفران و سرانجام برگهاى درختچه كارى استفاده مى‏شود.

درختچه كارى به نام علمى‏Murraya Koenigii است و داراى چوب بسيار سخت و برگهاى معطر است، بومى مناطق حاره شبه‏قاره هندوستان در دامنه جبال هيماليا مى‏باشد. جالب توجه اين است كه به رغم نام اين ادويه كه به گرد كارى معروف است، گرد برگهاى خشك‏شده كارى كمترين جزء مخلوط را تشكيل مى‏دهد. البته گرد كارى با 3- 2 جزء نيز با قيمت ارزانتر در بازار عرضه مى‏شود.

تركيبات شيميايى‏

از نظر تركيبات شيميايى در گزارش يكى از بررسى‏هاى شيميايى اين گياه چنين آمده است كه در زردچوبه گونه‏C .longa وجود كوركومين، تورمرون‏، زينجى‏برون‏[چونگ يائوچى‏]، و اسانس روغنى فرّار و تورمرول‏، فلاندرن، كارون‏، كامفور، كوركومون‏، چربى، نشاسته، رزين و ماده رنگى كوركومين درساقه زيرزمين آن تأييد شده است [والنزوئلا].

در گزارش ديگرى آمده است كه در زردچوبه به‏طور كلى ماده رنگى كوركومين، آلكالوئيد و اسانس يافت مى‏شود. در بيخ خشك آن در حدود 8/ 5 درصد اسانس است كه شامل يك كتون‏ و يك الكل مى‏باشد و در بيخ تازه زردچوبه در حدود 24/ 0 درصد اسانس است كه در آن ماده زينجى‏برين نيز وجود دارد.

اسانس بيخ زردچوبه داراى اثر كولرتيك‏ مى‏باشد يعنى ترشح صفرا را از طريق كبد افزايش مى‏دهد و اين اثر مديون وجود پى- توليل متيل كاربينول‏ است. ماده رنگى زردچوبه مانند يك صفرابر اثر مى‏كند و موجب انقباض كيسه صفرا مى‏شود.

گرد زردچوبه داراى خاصيت آنتى‏اكسيدان‏ است و اين اثر مديون اثر فنلى ماده كوركوكين مى‏باشد]G .I .M .P[ . در گزارش ديگرى آمده است كه اسانس زردچوبه شامل والريانيك اسيد، كاپروئيك اسيد، سابى‏نن‏، بورنئول (از الكلها مى‏باشد و به نام كافور بورنئو معروف است)، تورمرول، يك ستون‏ به نام كوركومون و در آخر يك ماده زرد قابل تبلور و محلول در چربى‏ها به نام كوركومين مى‏باشد.

خواص- كاربرد

زردچوبه طبق نظر حكماى طب سنتى گرم و خشك است و از نظر خواص معتقدند كه گرفتگى‏ها و انسداد كبد را باز مى‏كند و اگر 4 گرم آن با 4 گرم انيسون و سركه رقيق مخلوط و بياشامند براى استسقا و يرقان نافع است. جويدن آن در دهان براى تسكين درد دندان مفيد است، بويژه اگر كمى تفت داده شود و گرم خاييده شود.

ذرات گرد آن براى خشك كردن زخمها و رفع درد ورم آنها مفيد است. زردچوبه مضر قلب است و براى رفع عوارض آن بايد از آب ليموترش و اترج استفاده نمود.

زردچوبه‏

1. گياه كامل با ريشه 2. برگ 3. گل‏آذين‏

مقدار خوراك آن تا 7 گرم است.

در هندوستان از بيخ زردچوبه به عنوان ادويه معطر، محرك، تونيك، بادشكن، تصفيه‏كننده خون و تب‏بر و در استعمال خارجى براى التيام زخم و در موارد دررفتگى اعضا مصرف مى‏شود.

در چين و ژاپن: معمولا ساقه زيرزمينى اصلى و متورم آن كه بيشتر از يك سال كهنه باشد به عنوان دارو مصرف مى‏شود و انشعابات جانبى ساقه زيرزمينى اصلى به عنوان ادويه در طبخ غذا مصرف مى‏گردد.

ساقه زيرزمينى زردچوبه از نظر دارويى براى تقويت معده و به عنوان محرك و بادشكن و براى بند آوردن خونريزى از هر نوع مصرف مى‏شود و داروى مؤثرى براى انواعى از يرقان و ختلالات كبدى مى‏باشد.

در استعمال خارجى براى التيام زخمهاى جزئى و انواعى از ناراحتى‏ها و التهابهاى پوست به كار مى‏رود. ضمنا براى رسانيدن دمل نيز مفيد است. جوشانده آن براى رفع سوزش چشم و در برخى بيمارى‏هاى چشم نافع است. براى رفع بى‏نظمى در قاعدگى بسيار مؤثر است. جريان گردش خون را افزايش مى‏دهد و در حل كردن لخته خون يا بلادكلوتس‏ اثر بارزى دارد. معمولا براى رفع دردهاى پشت، سينه و كمر تجويز مى‏شود [چونگ يائوچى‏]. در هند و چين به علت خاصيت ضد انعقاد خون در زردچوبه آن را در مواقع وضع حمل توصيه مى‏نمايند [فوكود].

در چين براى اسهال مصرف مى‏شود. در شبه‏جزيره مالايا براى رفع اسهال خونى كاربرد دارد و به علاوه براى تسكين درد روماتيسم و سرفه و سل مفيد است.

در اندونزى علاوه بر موارد فوق براى تسكين درد روماتيسم و سرفه و سل مفيد است.

در اندونزى علاوه بر موارد فوق براى معالجه سنگ در بدن و پاك كردن رحم در دوران وضع حمل نيز به كار مى‏رود و ضمنا به صورت غرغره براى شست‏وشوى دهان در موارد التهاب لثه مصرف دارد.

زردچوبه در مقابل روشنايى خيلى حساس است و رنگ خود را از دست مى‏دهد بنابراين بايد در محل سربسته و بى‏نور نگهدارى شود.

گونه‏هاى مختلفه ديگرى از زردچوبه نيز در طب سنتى به عنوان دارو مستعمل است مانند زدوار كه در فصل جداگانه‏اى ذكر شده و گونه ديگرى نيز كه بيشتر در اندونزى كاشته مى‏شود و به‏طور وحشى نيز وجود دارد و در طب سنتى مستعمل است گونه‏اى است كه نام علمى آن‏Curcuma heyneana Val .Zijp . مى‏باشد.

ساقه زيرزمينى اين گياه به رنگ ليمويى مخلوط با برگهاى آن براى معالجه و رفع اضافه وزن و چربى زايد زير پوست بدن خورده مى‏شود، در حقيقت براى رفع اضافه وزن و چاقى نافع است. شيره رقيق گياه به عنوان كرم‏كش و ضد انگل مصرف مى‏شود.

خنك‏كننده و تميزكننده است و براى معالجه بيمارى‏هاى پوست مفيد است

منبع: کتاب معارف گیاهی

همچنین ببینید

بواسیر

درمان بواسیر در طب سنتی بوعلی

درمان بواسیر در طب سنتی بوعلی تا ۱۵ روز صبح ناشتا یک روز در میان …