بوعلی بوعلی باب سلامتی
بادرنجبویه مقوى مغز و اعصاب و نشاط آور
ابن سینا نخستین پزشک در جهان بود که خواص درمانبخش بادرنجبویه را به عنوان مقوى مغز و اعصاب و قلب بیان داشت و آن را به عنوان یک داروى نشاط آور به جهانیان معرفى نمود.
(دایره المعارف علوم پزشکى فرانسه، دلیو)
بادرنجبویه یک گیاه طبى کم نظیر که قدر و قیمت آن مجهول مانده است؛
بادرنجبویه مقوى مغز و اعصاب است؛
بادرنجبویه هوش را زیاد مى کند؛
بادرنجبویه ذهن را تند و تیز و قوى مى کند
بادرنجبویه مقوى قلب است
بادرنجبویه معده را قوى مى کند و ضعف عضلات آن را برطرف مى سازد؛ بادرنجبویه غذاهاى ثقیل را زودهضم مى کند؛ نفخ معده و روده ها را به سرعت از بین مى برد
بادرنجبویه ضد تشنج است و هرگونه اسپاسم و دردهاى قولنجى روده و عسر الطمث را درمان مى کند
بادرنجبویه عرق آور است؛ صفراآور است
بادرنجبویه خوابآور است (مخصوصا براى کودکان، پیران که خواب مطبوع و ملایم مى آورد)
بادرنجبویه مفرح و نشاط آور است و غمگینى، افسردگى، وسواس، اضطراب و وحشت را در نوراستنیکها و مالیخولیایى ها از بین مى برد
بادرنجبویه خواص آنتى بیوتیک و ضدعفونى کننده دارد و قرحه هاى چرکى ریه و روده ها را درمان مى کند
بادرنجبویه ضد زهر است و براى درمان گزیدگى حشرات زهردار و سگ هار تجویز مى شود؛ در التیام زخمهاى داخلى بدن که از ضربه پیدا مى شود مؤثر است.
درود بى پایان بر یزدان پاک که چنین گوهرهاى گرانبهایى را با این همه خواص مختلف و متنوع در دامان طبیعت خلق کرده است و براى شفاى آلام و اسقام دردمندان در دسترس آدمیان گذاشته است، آدمیانى که دیده خرد آنها کور است و از عقل و منطق سلیم مهجورند و مصداق «صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَرْجِعُونَ» هستند.
بادرنجبویه از زمانهاى قدیم شناخته شده بود و یونانیان نام ملیس را به آن داده بودند که به معناى زنبور است، زیرا زنبور عسل آن را دوست دارد و با کمال میل و اشتیاق روى آن مى نشیند. ابن سینا آن را بادرنگبویه نامید، زیرا برگ آن را اگر بین دو انگشت بفشارند بوى بادرنگ (لیمو) مى دهد و معرب آن بادرنجبویه است که بعدها به همین نام معروف شد.
اروپاییان در قرون وسطى که کتابهاى دانشمندان اسلامى را ترجمه و در دانشگاهها تدریس و تحصیل مى کردند به احترام ابن سینا بادرنجبویه را به نام سیترونل خواندند که از کلمه لیمو گرفته شده است.
ابن سینا گفته بود که بادرنجبویه مقوى مغز و اعصاب است، نشاط مى آورد و هوش را برمى انگیزاند و ذهن را تقویت مى کند و براى درمان انواع مالیخولیا، وسواس و جنون مؤثر است.
در قرون وسطى پزشکان اروپا بدون اینکه دراینباره شخصا به مطالعه و تحقیق بپردازند، عینا این خواص را پذیرفتند و به آن عمل مى کردند، تا اینکه در دوره رنسانس؛ یعنى، تجدید حیات علم و ادب در اروپا، که دانشمندان بزرگى در فرانسه، ایتالیا، آلمان و سایر کشورهاى اروپا از قرن شانزدهم میلادى به بعد ظاهر شدند، در هر مورد به بحث و انتقاد و بررسى و تحقیقات علمى پرداختند و پزشکانى به نام رندوله ، فورستوس ، گراتارولوس ، فرنل ، ریویر ، هوفمان و …
پس از مطالعات زیاد همان خواص را بى کموکاست پذیرفتند و بادرنجبویه را در موارد ملانکولى، هیپوکندرى و مانیا (انواع مالیخولیا و جنون) تجویز کردند و بسیارى از آنان معتقد شدند که: «بادرنجبویه هوش را تند و تیز مى کند و حافظه را تقویت مى نماید».
تروسو اکتشافاتى دارد که در کتابهاى پزشکى امروز نیز به نامش معروف است. این دانشمند پس از یک عمر مطالعه و تجربه، هرچه ابن سینا درباره خواص بادرنجبویه گفته بود تأیید کرد و به اتفاق پیدو کتاب درمانشناسى را تألیف کرد و در آن درباره بادرنجبویه مى نویسد: «گردش خون را در مغز منظم کرده و مراکز عصبى را تقویت نموده و نشاطآور است». آن را مخصوصا در پیرهاى چاق که قواى دماغى آنها به تحلیل رفته و ضعیف شده است تجویز مى کرد. همچنین در سردردهاى احتقانى و سردردهاى عصبى دمکرده بادرنجبویه را به کار مى برد و سردرد تسکین مى یافته است.
تروسو و پیدو نظریه ابن سینا را در مورد اثرات درمانبخش بادرنجبویه، چنین تفسیر مى کردند که چون بروز افسردگى، غمگینى و وسواس مالیخولیایى، غالبا به علت اختلالات دستگاه هاضمه، ضعف معده، اختلالات کبدى، اسپاسم نفخى معده و رودهها است، بادرنجبویه این اختلالات و عوارض را برطرف مى سازد لذا در درمان مالیخولیایىها مؤثر است.
از زمان تروسو تا امروز، عده زیادى از پزشکان نامى اروپا (من جمله، هانرى لکلرک، پروفسور پارتوریه، پروفسور شابرول و …) خواص دارویى گیاهان طبى را به کمک علوم شیمى، فیزیولوژى، بیولوژى و آزمایشهاى متعدد در حیوانات، سپس در افراد بیمار مورد مطالعه و تحقیق قرار دادهاند و روز به روز بر معلومات آنها نسبت به خواص درمانبخش گیاهان طبى افزوده مى شود.
به طورى که امروزه در کتاب مفردات پزشکى، تألیف سه تن از استادان دانشکده هاى پزشکى و داروسازى فرانسه، که یک کتاب رسمى و کلاسیک است مى نویسند:
بادرنجبویه داراى یک اسانس فرار، یک صمغ تلخ، تانن، اسید سوکسینیک، کومارین و بعضى مواد دیگر است.
خواص بادرنجبویه در کتابهاى جدید
اینک از روى چندین کتاب طب گیاهى که مؤلفان مختلف در فرانسه به چاپ رسانده اند، خواص بادرنجبویه را شرح مى دهیم.
۱- پروفسور پارتوریه، متخصص بیمارى هاى کبد، در کتاب درمان امراض کبد به وسیله گیاهان طبى، مى نویسد:
بادرنجبویه آنتى اسپاسمودیک (ضد تشنج) است و در برطرف کردن اسپاسمهاى دردناک معده، روده و دفع گازهاى فشردهشده فوقالعاده مؤثر است.
۲- پروفسور شابرول دمکرده بادرنجبویه را در ورید سگ تزریق و ثابت کرده است که حجم صفراى مترشحه دو برابر یا سه برابر شده است.
۳- بادرنجبویه خواص ضد عفونى و ضد میکروبى دارد و آن را در قرحه چرکى ریه و قرحه چرکى روده و همچنین دیسانترى تجویز کرده و نتیجه خوب از آن گرفتهاند.
علت این خاصیت ضد میکروبى، وجود کومارین در بادرنجبویه است که اگر آن را به نسبت ۱ در ۱۰۰ در محیطهاى کشت میکروبى داخل کنیم کولى باسیل به سختى در آن رشد مى کند.
۴- اگر پس از غذا، بادرنجبویه را مصرف کنند، کار هضم را آسان مى کند، مخصوصا، اگر سرگیجه و گرفتگى قلب در هنگام هضم غذا موجود باشد. آلکلاى ملیس (شبیه به تنتور بادرنجبویه است) را معمولا در سوء هاضمه به کار مى برند و مارتن به دو مورد اشاره مى کند که یک قاشق سوپخورى از این دارو عوارضى که از اختلالات هضم و کهیر درنتیجه خوردن صدف پیدا شده بود، فورا درمان کرد.
۵- بادرنجبویه داراى خاصیت مخدر، خواب آور و بى حس کننده است و این خاصیت هم به علت وجود کومارین در آن است که قابلیت انقباض عضلات صاف را کم و اسپاسم (انقباض هاى دردناک) را برطرف مى کند و به عنوان منوم و بى حس کننده به کارمى رود. دمکرده ۵ درصد بادرنجبویه، که طعم و عطر خیلى مطبوعى دارد، در رفع بى خوابى کودکان و پیران نتایج خیلى خوب داده است.
۶- فرانسوا دکو در رسالهاى به نام گیاهان کوماریندار، که در سال ۱۹۴۶ به چاپ رسانده، ثابت کرده است که بادرنجبویه در دستگاه ادرارى اثر گذاشته و ادرار را زیاد کرده، اگر چرکى باشد آن را صاف مى کند و علت صاف شدن بول چرکى، وجود کومارین و ضدعفونى کننده بودن آن است؛ به عقیده کهلر خواص کومارین، شبیه به خواص تربانتین است؛ حتى به طورى که دلیو مى نویسد:
در اپیدمى وبا، چاى مخلوط با آلکلاى ملیس بکرات توسط اطبا به بیماران وبایى تجویز مى شد و قى و اسهال وبایى برطرف مى گردید.
۷- بادرنجبویه خاصیت ضد زهر هم دارد و در زمانهاى قدیم براى درمان سگ هار گزیده و دمکرده آن در اروپا بر ضد نیش حشرات موذى و زهردار، به طور خوراکى و مالیدنى تجویز مى شد.
۸- دمکرده بادرنجبویه براى التیام زخمهایى که از ضربه و ضغطه پیدا مى شود، بهطور خوراکى و از خارج به عنوان ضد عفونى زخم به کارمى رود.
۹- در تنتور و الکلاتور بادرنجبویه بهطور مالیدنى از خارج براى برطرف کردن درد و ورم روماتیسمى تجویز مى شود و اگر کمى کافور به آن بیفزایند، اثر آن را تقویت مى کند.
۱۰- اگر چشمها را با دمکرده بادرنجبویه (پس از صاف کردن آن) بشویند در تقویت چشم مؤثر است. همچنین قطره آن در چشم همین اثر را دارد.
۱۱- کلیه پزشکان اروپا که در طب گیاهى مطالعه دارند، معتقدند که بادرنجبویه مقوى قلب است و در ضعف قلب و حالت غش (سنکوپ) اثرات نیکو از آن گرفته اند.
۱۲- دمکرده بادرنجبویه اگر به حالت گرم آشامیده شود، به علت گرمى آن و همچنین بهعلت اینکه پس از دخول به بدن در جریان خون محیطى داخل مى شود، غدد عرق را تحریک مى کند و معرق است.
۱۳- به علت خاصیت ضد تشنجى که در بادرنجبویه موجود است، به عنوان مدر طمث تجویز مى شود و قاعده آور است زیرا در اسپاسم زهدان تأثیر کرده درد را متوقف و عسر الطمث را درمان مى کند.
۱۴- چون بادرنجبویه مقوى مغز، اعصاب و قلب و محرک لطیف و ملایمى است آن را در تبهایى که توأم با ضعف عمومى بدن است، تجویز مى کنند.
امروزه بادرنجبویه را در غالب کشورهاى اروپا، مثل چاى دم مى کنند و مردم آن را به عنوان مقوى معده، قلب و اعصاب مى نوشند و در کشور فرانسه بادرنجبویه را چاى فرانسه گویند.
نکته جالب- باید دانست که ابن سینا خواص نسبتا معدودى براى بادرنجبویه در قانون ذکر کرده که مبدأ تحقیقات اروپاییان و پزشکان ایران از هزار سال پیش به این طرف قرار گرفته است و مسلّما بسیارى از این خواص متعدد و متنوع طبى براى این گیاه بعدها پیدا شده است. کسانى که امروز در مقام تحقیق برآیند و کتاب قانون را بخوانند و بررسى هاى علمى یکى دو قرن اخیر اروپاییان را نیز با دیده عمیق مورد بررسى قرار دهند، بهطور مسلّم، نظر خواهند داد که دانشمندان بزرگى نظیر تروسو، پیدو، هانرى لکلرک، پرفسور شابرول، پروفسور پارتوریه و …، این خواص را کشف کرده اند، غافل از آنکه تحقیقات اروپاییان از نظر طب گیاهى در قرون اخیر، بیش از همه، مرهون کوششهاى مداوم و تحقیقات طبى عمیق یک دانشمند بزرگ ایرانى به نام حکیم میر محمد مؤمن، طبیب اعجوبه زمان شاه سلیمان صفوى است که کتاب خطى اش به نام تحفه المؤمنین معروف به تحفه حکیم مؤمن را از سیصد سال پیش، سیاحان و جهانگردان اروپایى به عنوان تحفه نفیسى با خود به اروپا برده و در دسترس دانشمندان قرار دادند. حتى این عمل در زمان خود ما نیز انجام گرفت و موقعى که نمایندگان علمى یکى از کشورهاى همجوار از دانشگاه تهران رسما دیدن کردند، موقع مراجعت، از طرف دانشگاه یک جلد کتاب تحفه به عنوان هدیه به آنان داده شد.
در دانشکده داروسازى تهران، یک استاد متخصص گیاهان طبى که دایما کتاب تحفه را مرجع مطالعاتش قرار مى دهد، مى گفت نوشته هاى این کتاب براى من بیش از نوشته هاى قانون ابن سینا ارزش دارد، مخصوصا آنجاها که اشاره مى کند: «حقیر به تجربه دریافته ام» … اینک خواص بادرنجبویه را با توضیحاتى در پرانتز از تحفه نقل مى کنیم تا این مطلب بر خوانندگان عزیز چنانکه باید و شاید معلوم شود.
خواص بادرنجبویه در کتابهاى قدیم
مقوى دل (قلب)، دماغ (مغز و مراکز عصبى)، حواس (حواس پنجگانه)، معده، مفرح و مفتح (کلمه مفتح در چند مورد به کار مى رفته که بعدا به موقع خود تفسیر خواهیم کرد. در اینجا منظور رفع اسپاسمهاى احشا مى باشد)، ملطف طعام غلیظ و هاضم (هضم کننده غذاهاى ثقیل)، مورث ذکا (هوش را برمى انگیزاند)، حفظ (حافظه)، به جهت عسر النفس (تنگى نفس)، خفقان (منظور خفقان قلبى است که آنژین دو پواترین باشد)، غشى (سنکوپ)، فواق (سکسکه)، مغص (زورپیچ در دیسانترى)، امراض ورکین (مفصل ران)، گرده (کلیه)، رفع سموم مطلقا (حکم ضد سم یا تریاق را دارد)، وحشت سوداوى (دلهره و وحشت مالیخولیایى)، سده دماغ (مولد صرع) نافع، برگ مسحوق (کوبیده) او از ۵ درهم تا ۱۰ درهم با شراب جهت گزیدن سگ دیوانه (هارى)، رتیلا (زهر رتیل) شربا او ضمادا نافع و خاییدن (جویدن) او جهت رفع بدبویى دهان بسیار مؤثر و جلوس در او (حمام موضعى) جهت احتباس حیض (مخصوصا عسر الطمث) و ضمادش جهت درد مفاصل و طلاى (مالیدن) آب او جهت نار فارسى و رفع لرز و قشعریره (ارتعاش و لرزه)
و لعوق او (داروهایى که با عسل یا شکر ترتیب داده و در بشقابى ریخته مى لیسیدند؛ این کلمه از لوک گرفته شده است) با عسل جهت عسر نفس انتصابى نافع (عسر نفس انتصاب آسم خیلى شدید است که در کتب اروپایى به نام ارتوپنه ثبت شده است).
مقدار خوراک و طرز استعمال بادرنجبویه
ساده ترین و بهترین طرز استعمال بادرنجبویه، دمکرده آن است که هر دفعه به اندازه ۲ الى ۳ گرم در یک فنجان آب جوش مثل چاى دمکرده بیاشامند. در بزرگسالان حد اکثر ۲۰ گرم بادرنجبویه در یک شبانه روز مى توان تجویز کرد و در کودکان کمتر.
عرق بادرنجبویه را هم می توان ۳ استکان در روز مصرف کرد
منبع:
مصطفوى کاشانى، سید جلال، مجموعه آثار دکتر سید جلال مصطفوى کاشانى، ۲جلد، نشر شهر – تهران، چاپ: اول، ۱۳۸۲ ه.ش.
تهیه و تنظیم از تیم پژوهشی بوعلی باب سلامتی
www.boalii.ir
استفاده از مطالب سایت بدون ذکر منبع طبق ماده ۱۲ قانون جرائم رایانه‌ای مورد پیگیری قرار خواهد گرفت
