بوعلی بوعلی باب سلامتی
شناخت زالو و نحوه کاربرد آن در طب سنتی
تاکنون حدود ۶۵۰ نوع زالو با شکلهاى مختلف شناسایى شده است. پنجاه نوع زالو از خون پستانداران و انسان تغذیه مىکنند. گروهى دیگر از زالوها گوشتخوار هستند.
تعدادى از زالوها براى انسان بسیار سمى و خطرناک مىباشند. در کتب قدیم طب سنتى به تعدادى از زالوهاى سمى اشاره شده است.
آنچه مسلم است زالو به عنوان یک درمانکننده مهم در طب قدیم مورد توجه اطباء بوده است. در پزشکى جدید نیز از زالو استفادههاى زیادى بردهاند. یکى از اقلام صادراتى اتحاد جماهیر شوروى به کشورهاى غربى براى مصارف پزشکى زالو مىباشد. صدها میلیون زالو در سالهاى گذشته از شوروى به اروپا صادر شده است.
بعضى از زالوها مىتوانند از راه بینى یا دهان یا گوش وارد بدن انسان و جانوران گردند. زالوها گاه از راه مهبل وارد دستگاه تناسلى زنان مىشوند که این حادثه بر اثر شنا در آبهاى محل زندگى زالوها اتفاق افتاده است. در این صورت خونریزىهاى داخلى ایجاد شده و در بعضى موارد زالو در ناى انسان یا حیوان ایجاد خفگى کرده است.
زالوهاى مفید و غیر سمى به رنگهاى مختلف توصیف شده است. سطح پشتى این زالوها معمولا قهوهاى، حنایى، زیتونى سبز مایل به سیاه است. دو خط نازک رنگارنگ روى پشت زالوها در طرفین بدن کشیده شده است که از مشخصات زالوهاى خوب است.
در سطح شکمى زالو رنگهاى بسیار متنوعى دیده مىشود. رنگ زرد مایل به نارنجى نیز در حاشیه پهلویى زالو نشان مفید بودن آن است. در بزاق دهان آنان مادهاى به نام هیرودین وجود دارد که از انعقاد خون جلوگیرى مىکند. ممکن است مواد کشف ناشده دیگر نیز در بزاق دهان زالو وجود داشته باشد.
حکیم بو على سینا (ره) مىفرماید:” زالوهاى مطلوب به رنگ ماشى و کمى مایل به سبز و دو خط زرنیخى که در طول پشت کشیده شده است مىباشد.”
و از آن جمله زالوهاى سرخ مایل به سبز و زالوهاى جگرى رنگ و زالوهایى که به دم موش شباهت دارند و یا شبیه به ملخهاى ریز هستند و زالوهاى باریک با سر کوچک مطلوب مىباشند. ایشان معتقدند که زالو بهتر از حجامت خون را از ژرفاى بدن بیرون مىکشد. بهتر است زالو را قبل از مصرف کردن مدتى در آب صاف و تمیز نگهدارند تا کاملا از آلودگیها پاک شود.
قبل از انداختن زالو محل مورد نظر را با براکس مىشستند و گاه با گل سرشور مىمالیدند یا با خون گوسفند آغشته مىکردند تا زالو سریعتر به آن بچسبد.
اکنون که بهداشت و پیشگیرى از انتقال بیمارىها بسیار مورد توجه قرار دارد بهتر است طالبان انداختن زالو قبلا محل مورد نظر را با آب و صابون بشویند اما از صابونهاى عطرى استفاده نکنند بلکه بعد از شستن چند بار هم با آب زلال خالص محل را بشویند تا هیچگونه بویایى که باعث بیزارى زالو شود وجود نداشته باشد.
باید صبر کنند تا زالو خودبهخود پس از سیر شدن از خون بیفتد اما اگر خواستند زودتر جدا شود مقدارى نمک یا خاکستر یا براکس یا الکل یا بتادین یا ساولون رقیق شده یا پشم سوخته بر محلى که زالو چسبیده بریزند تا زالو بلافاصله جدا شود.
توصیه محققین گروه بوعلی باب سلامتی: بعد از افتادن زالو روی محل زخم مقداری زردچوبه روی گاز استریل ریخته و روی زخم ببندید طوری که زردچوبه روی زخم قرار گیرد و تا ۲۴ ساعت بعد هیچ نوع ماده ای مثل الکل بتادین ضد عفونی کننده به زخم نزنید و بعد از ۲۴ ساعت زخم را با کمی آب ولرم بشورید و مقداری عسل روی زخم بگذارید که زخم زود بهبود یابد
معمولا چند ساعت بعد از افتادن زالو خون بند مىآید، حتى اگر این خونریزى تا ۱۶ ساعت هم طول بکشد معمولا خطرى ندارد و گاه بهتر است که بگذارند خون به خودى خود خارج شود و در موقع مقرر بند آید. ظاهرا تا مدت زمانى که خون تحت تأثیر آب دهان زالوست، خونریزى ادامه مىیابد و همراه خود آلودگىها را دفع مىنماید. اما اگر مىخواهید زودتر خونریزى را بند بیاورید مىتوانید مازوى سوخته یا زردچوبه یا خاکستر یا سفال نرم و سائیده و یا آرد باقلاى سرخ شده و نیم سوخته و یا خاکستر پوست کدوى سوخته و یا هر بندآورنده دیگر روى آن بچسبانید.
استفاده از ویتامینK اگرچه به سرعت روى انعقاد خون مؤثر است اما فقط در موارد اضطرارى از آن استفاده کنید چرا که زالودرمانى را از هدف خود که در بدو امر رقیق کردن خون است دور مىسازد.
اینک به مشخصات برخى از زالوهاى سمى توجه کرده و از آن اجتناب ورزید و اساسا توصیه مىشود که افراد خودسرانه اقدام به زالودرمانى نکنند.
زالوهایى که سر درشت و رنگ سرمهاى یا سبز دارند سمى هستند. اگر زالو داراى کرک ریز و نرم بوده و شبیه مارماهى باشد سمى است. همچنین زالوهایى که داراى خطوط لاجوردى رنگ و رنگ شبیه بوقلمون مىباشند سمى و باید از استفاده از آن خوددارى کنند.
باید توجه کرد که محل شکار زالو داراى اکوسیستم طبیعى باشد مثلا در مردابهایى که به طور طبیعى زیست گیاهى و جانورى دارد و قورباغهها در آن به راحتى زیست مىکنند، زالوها پاک و دور از میکروب ویروس مىباشند. اما از آبهاى سیاه و لجن و متعفن نباید زالو صید شود. آبهاى خزهدار زیستگاه مطمئنى براى شکار زالو مىباشد. چنانچه زالوهاى سمى به کار برده شود، ممکن است بیمار دچار بیهوشى، غش، تب و لرز و عفونت و زخمهاى پوستى و دملها و حالت تهوع و استفراغ و غیرو گردد. زالو هرگز نباید دو بار مصرف شود که ناقل بیمارىهاى خطرناک است و باید در حضور بیمار با نمک یا الکل کشته شود.
اخیرا از گوشه و کنار و از طریق رسانههاى جمعى مطالبى در مورد آلوده بودن زالوهاى موجود در زیستگاههاى طبیعى مطرح مىشود که هیچ دلیل موجهى ندارد و زمینهاى است براى طرح و آمادهسازى اذهان مردن مبنى بر رجحان زالوهاى پرورشى و کنترل توزیع و تولید آن به منظور سودآورى به بهانه عناوین فوق است.
منبع: موسوى، محمد، مجموعه پیک شفا، ۱۲جلد، کانون پژوهش – اصفهان، چاپ: دوم، ۱۳۸۸ ه.ش.
