تأثیر مصرف سبوس بر دیابت

دیابت شایع‌ترین بیماری غدد درون‌ریز است که با برنامه صحیح غذایی به میزان بسیار زیادی قابل‌کنترل است. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت در ایران حدود 5/1 میلیون نفر به دیابت مبتلا هستند که در این میان بیش‌ترین مبتلایان به استان‌های اصفهان و یزد (بیش از 14 درصد افراد بالای 35 سال) تعلق می‌گیرد.

تا اوایل قرن بیستم بسیاری از پزشکان، سبوس را یک ماده زائد و اضافی که موجب خراش روده بزرگ می‌شد، به حساب می‌آوردند اما امروزه ثابت شده مصرف سبوس یا پوسته انواع غلات می‌تواند در متعادل کردن فشارخون، اسیداوریک، کلسترول، تری‌گلیسیرید و خصوصاً کنترل قندخون افراد دیابتی تأثیرگذار باشد.

اغلب محققان معتقدند از آنجایی که بدن انسان برای هضم انواع سبوس‌ها به زمان زیادی نیاز دارد، همین امر باعث می‌شود، میزان قندخون با مصرف آن‌ها به آهستگی تغییر کند در حالی‌ که بدن با مصرف دیگر مواد غذایی قندی به راحتی در یک فرایند سریع می‌تواند آن‌ها را هضم کرده و با سرعت بالایی قند آن را وارد جریان خون کند.

البته زیاده‌روی در مصرف سبوس‌ها نیز مانند زیاده‌روی در هر ماده غذایی دیگر می‌تواند برای بدن مشکلاتی به همراه داشته باشد بنابراین توصیه می‌شود برای جلوگیری از التهاب دستگاه گوارش، پس از مصرف سبوس، مایعات و آب فراوانی نیز مورد مصرف قرار گیرد.

آیا همه انواع فیبرها باعث کاهش خطر ابتلا به دیابت می‌شوند؟

گروهی از پژوهشگران انگلیسی دانشگاه کمبریج، اقدام به مقایسه اثر فیبر موجود در سبوس غلات و فیبر موجود در هویج، کلم و سیب در تنظیم فعالیت روده در میان 19 هزار فرد سالم و طبیعی نمودند و به این نتیجه رسیدند که اگرچه سبزیجات و میوه (فیبرهای محلول) اثرات ملین خوبی در روده‌های انسان دارند، اما میزان این اثر هرگز به پای تأثیر سبوس غلات (فیبرهای نامحلول) بر روده‌ها نمی‌رسد. پژوهشگران دانشگاه کمبریج به این نتیجه رسیدند که مصرف روزانه 50 گرم سبوس انواع غلات، وزن مدفوع و سهولت خروج آن از روده‌ها را دو برابر می‌کند در صورتی‌که برای دستیابی به چنین اثری باید حداقل 5 فنجان هویج یا کلم پخته یا 11 عدد سیب خورده شود تا اثر 50 گرم سبوس را در بدن داشته باشد، همچنین مطالعات دیگری در خصوص دیابتی‌ها نشان داده است فیبرهای نامحلول (سبوس غلات و پوسته حبوبات) در مقایسه با فیبرهای محلول (پوست میوه‌ها) تأثیر بیشتری در کاهش قند و چربی‌ها در افراد مبتلا به دیابت دارند، بطوری‌که ارتباط معکوس مصرف فیبر نامحلول غلات با خطر دیابت با قطعیت به اثبات رسیده است. البته در بین فیبرهای نامحلول هم تفاوت‌های چشمگیری وجود دارد. این در حالی است که فیبر میوه‌ها و سبزی‌ها ارتباط چندانی با کنترل دیابت نداشت.

فیبرهای غذایی را از کجا تامین کنیم؟

به طور کلی فیبرها به دو دسته محلول و نامحلول در آب تقسیم می‌شوند که از جمله فیبرهای محلول می‌توان به پوست میوه‌جات و لایه سفید اسفنجی درون مرکبات و از فیبرهای نامحلول می‌توان به پوسته و سبوس دانه غلات مانند سبوس گندم، سبوس برنج و همچنین پوسته حبوبات اشاره کرد. فیبرهای محلول و نامحلول علیرغم تشابه رفتاری بسیاری که در بدن با یکدیگر دارند اما مطالعات اخیر نشان می‌دهد تفاوت‌های چشمگیری نیز در عملکردهای آن‌ها دیده می‌شود.

من یک دیابتی هستم، کدامیک بهتر است: سبوس گندم ‌یا سبوس برنج؟

از آنجایی که سبوس غلات گوناگون می‌تواند تأثیرات متفاوتی بر افراد دیابتی داشته باشد، پژوهشگران سال‌های اخیر در صدد یافتن تأثیرگذارترین نوع سبوس برای بیماران دیابتی بودند و از آنجایی که سبوس گندم و سبوس برنج در دسترس‌ترین سبوس‌های موجود برای اغلب افراد جامعه می‌باشد، تأثیرات هر یک از آن‌ها بر افراد دیابتی به صورت مجزا بررسی شد.

چکیده نتایج تحقیقات پژوهشگران، بر میزان قندخون، کلسترول، تری گلیسیرید، LDL (کلسترول بد) و HDL (کلسترول خوب) افراد مبتلا به دیابت نوع دو (غیر وابسته به انسولین) نتایج جالبی را نشان داد که می‌تواند راهگشای روشنی برای آن‌ها باشد.

نتایج آزمون‌ها نشان داد مصرف سبوس گندم و سبوس برنج در افراد دیابتی می‌تواند بازتاب‌های کاملا متفاوتی داشته باشد، خلاصه نتایج به شرح زیر است:

1. با مصرف سبوس برنج، علاوه بر اینکه در میزان  قندخون ناشتا و میزان تری‌گلیسیرید کاهش چشمگیری به وجود می‌آید، سطح کلسترول خوب خون (HDL) نیز افزایش می‌یابد، البته در سطح کلسترول بد خون (LDL)، نیز کاهش اندکی دیده می‌شود، ولی این مقدار چندان قابل‌توجه نبود.

2. با مصرف نان سبوس‌دار گندم در مقایسه با نان معمولی، قندخون ناشتا، قند خون پس از صرف صبحانه، کلسترول تام و LDL کاهش چشمگیری خواهد داشت، اما تأثیری در مقدار تری گلیسیرید و HDL با مصرف نان سبوس‌دار گندم در مقایسه با مصرف نان معمولی دیده نشد. مصرف سبوس برنج در مقایسه با سبوس گندم در کاهش تری‌گلیسیرید و افزودن HDL برای بیماران دیابتی موثرتر است.

3. مقایسه‌ای در بین مصرف‌کنندگان سبوس برنج و سبوس گندم نشان داد، کاهش کلسترول در گروه مصرف‌کننده سبوس گندم حدود 5 برابر گروه مصرف‌کننده سبوس برنج بود همچنین میزان کاهش غلظت LDL در گروه دریافت‌کننده سبوس گندم حدود هفت برابر گروه دریافت‌کننده سبوس برنج بود. مصرف سبوس گندم در مقایسه با سبوس برنج، برای بیماران دیابتی، در کاهش دادن LDL و کلسترول تام، تأثیرگذارتر است.

4. مصرف مداوم و همیشگی سبوس‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد. بطوری‌که مصرف سبوس برنج تا 40 گرم در روز، تأثیر چشمگیری بر روی چربی‌های خون ندارد، البته مصرف سبوس گندم به میزان 40 گرم در روز به طور قابل‌توجهی سبب کاهش کلسترول و LDL خصوصاً در زنان و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی در این دسته از افراد می‌شود.

فیبرها مسواک دستگاه گوارش

فیبرهای غذایی در دستگاه گوارش انسان قابل‌هضم نمی‌باشند، اما چنانچه در برنامه غذایی روزانه استفاده از فیبرها جایگاه دائمی داشته باشد، می‌تواند باقیمانده ذرات ریز غذایی که ممکن است در لابه‌لای پرزهای روده باقی‌مانده باشد و در درازمدت باعث عفونت و زخم‌های جدی شود را بیرون کشیده و شانس هضم و جذب دوباره به آن‌ها دهد، بنابراین همانند عملکردی که مسواک برای دندان‌ها دارد، می‌تواند به پاکسازی روده‌ها بپردازد.

آیا سبوس‌ها در کاهش دادن کلسترولی که کبد تولید می‌کند نیز موثرند؟

شاید شنیده باشید که هر چقدر هم فردی مراقب رژیم غذایی خود باشد تا کمترین کلسترول وارد بدنش شود، کبد انسان تولیدکننده مقادیر زیادی کلسترول می‌باشد بنابراین، نمی‌توان صرفاً به کمک سبوس‌ها همیشه سطح کلسترول را کاهش داد، اما خوشبختانه نتایج مطالعات جدیدی نشان می‌دهد سبوس گندم می‌تواند بر تولید کلسترول کبدی نیز نقش داشته باشد. سبوس گندم می‌تواند تا حدودی بر تولید کلسترول از کبد نیز تأثیر بگذارد، بنابراین با مصرف سبوس گندم دو قدم از دیابت فاصله بگیرید.

سبوس گندم، راهی برای مبارزه با کلسترول بالا

با توجه به اینکه هر 1 درصد کاهش در کلسترول تام می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی عروقی را 2 درصد کاهش دهد، بنابراین کاهش کلسترول خون یکی از روش‌های موثر جهت کاهش بروز بیماری‌های قلبی عروقی و مرگ‌ومیر ناشی از آن‌ها در مبتلایان به دیابت می‌باشد. به همین علت سبوس گندم از منابع غذایی موثر در کاهش این دسته از بیماری‌ها به شمار می‌آید. فیبرهای نامحلولی که در سبوس گندم وجود دارند شامل فیتات، سلولز و همی‌سلولز می‌باشند که به اسیدهای صفراوی متصل شده، جذب کلسترول و چربی را کاهش می‌دهند.

مداوم مصرف کنید تا نتیجه بگیرید!

تأثیر سبوس تمامی غلات بر قندخون وابسته به مقدار مصرف آن است، بطوریکه مصرف کمتر از 14 گرم فیبر خالص به مدت 6 هفته تأثیری بر قند ناشتا ندارد، اما افزایش فیبر تا 30 گرم برای 6 هفته باعث کاهش چشمگیر قندخون ناشتا و بعد از غذا می‌گردد. همچنین تأثیر سبوس بر تری‌گلیسیرید بیماران دیابتی نیز وابسته به مقدار مصرف و مدت زمان مصرف است، به‌طوری که اگرچه سبوس گندم در مقدار کمتر از 20 گرم و مدت کمتر از 6 هفته بر تری‌گلیسیرید بیماران دیابتی تأثیری ندارد، اما مقادیر بیشتر و مدت طولانی‌تر (50 گرم به مدت 3 ماه) باعث کاهش قابل‌توجه در مقدار تری‌گلیسیرید بیماران دیابتی می‌شود.

منبع: زندگی آنلاین – دکتر آذین نصراله زاده