سرخط خبرها
خانه / اسفرزه / درمان یبوست با اسفرزه

درمان یبوست با اسفرزه

اسفرزه‏ با نام تجاری پسیلیوم جز بهترین ملین ها می باشد که از دیر باز جهت درمان یبوست مورد استفاده قرار گرفته است

درمان یبوست با اسفرزه
درمان یبوست با اسفرزه
در كتب فارسى «اسپرزه»، «اسفرزه»، «اسفيدش»، «اسفيوس»، «اسپغول» و «اسپغل» آمده است و در كتب طب سنتى با نامهاى «بنررقطونا» و «حشيشة البراغيث» و «اسپغول» و در آذربايجان قارنى يا رخ ذكر مى‏شود. به انگليسى‏Psyllium ، Fleawort و Fleaseed گفته مى‏شود.
اسفرزه گياهى است از خانواده بارهنگ ‏Plantaginaceae داراى گونه‏هاى مختلفى است كه معروف‏ترين آنها كه در طب سنتى به عنوان دارو مصرف گسترده‏اى دارد داراى نام علمى‏Plantago psyllium L . و مترادفهاى آن‏P .Psylla St .Lag . وP .sicula Pers . مى‏باشد. اين‏گونه در نواحى گسترده‏اى در شمال ايران در دشت گرگان، در گيلان بين منجيل و پاچنار در راه بين قزوين و رشت، در رودبار و بين چالوس و رشت و بعلاوه در لرستان، كردستان، بختيارى، اصفهان در ايلام، پشت‏كوه، مهران و در شوش و در فارس در تخت جمشيد و لار و در كرمان نزديك بم، مسجد سليمان و بوشهر ديده مى‏شود. اسفرزه در هند در پنجاب و پيشاور مى‏رويد.

مشخصات اسفرزه:
اسفرزه‏ گياهى است يكساله و علفى كوتاه، بلندى آن 40- 10 سانتى‏متر است.
برگهاى اسفرزه باريك، دراز و نوك‏دار است كه به‏طور گروهى از چند برگ از نقاط مختلف ساقه خارج مى‏شود. گلهاى اسفرزه به شكل خوشه‏هاى مدوّرى روى پايه‏هاى بلند در بالاى گياه به رنگهاى سفيد و سرخ و قرمز تيره ظاهر مى‏شود. دانه‏هاى آنكه معمولا به عنوان دارو بيشتر مستعمل است، خيلى ريز (حدود 1 ميلى‏متر) و بسته به گونه اسفرزه به رنگهاى سفيد، قرمز و سياه و خيلى سخت است. در بازار معمولا مخلوطى از تخمهاى چندگونه مختلف به نام تخم اسفرزه یا پسیلیوم فروخته مى‏شود.
از نظر تركيبات شيميايى در اسفرزه گلوكوزيد اوكوبين يافت مى‏شود.
خواص اسفرزه:
در هند از تخم اسفرزه بعنوان مبرّد و خنك‏كننده، مدّر و در مواردى كه غشاهاى مخاطى گوارشى روده‏ها و همچنين مخاطهاى مجارى ادرار و تناسلى ملتهب شده باشد، مصرف مى‏شود. اسفرزه در موارد يبوست و ديسانترى و اسهال ساده نيز تجويز مى‏شود.
تخم اسفرزه يا اسپرزه از نظر حكماى طب سنتى ايران سردتر است و معتقدند كه نوع سفيد رنگ آن مرغوبتر و داراى خواص بيشترى است و بخصوص وقتى كه كاملا رسيده و پر باشد و در آب ته‏نشين شود. اسفرزه دانه‏اى است لعاب‏زا و خوردن لعاب اسفرزه موجب تسكين حرارت و تشنگى مى‏باشد و براى تبهاى گرم، غليان خون و ناراحتى و خشونت سينه و حلق و زبان و سردرد و زخم روده و رفع يبوست روده‏ها كه منشاء آن علل صفراوى يا عوارض حاصله از خوردن داروهاى گرم باشد، بسيار مفيد است.
در تمام موارد فوق لعاب اسفرزه به تنهايى و يا مخلوط با روغن بادام شيرين خورده مى‏شود. در استعمال خارجى ضماد لعاب اسپرزه مخلوط با سركه و روغن گل سرخ براى تسكين درد مفاصل گرم، نقرس و نرم كردن ورمها بخصوص ورمهاى پشت‏گوش نافع است و ضماد كوبيده اسفرزه با گلاب براى تسكين سردرد و يا روغن بنفشه براى تسكين سردردهاى گرم و رفع خشكى دماغ و اعصاب نافع است و همچنين اسفرزه براى رشد و نرم كردن مو و جلوگيرى از دو تا شدن تارهاى مو بسيار مفيد است. در مورد مو بايد ماليدن ضماد چند روز پى‏درپى تكرار شود.
اگر 12- 10 گرم تخم اسفرزه در آب گرم خيسانده شود كه لعاب آن زود خارج شود و با شكر و با سكنجبين خورده شود براى لينت مزاج بسيار مفيد است و نوعى مليّن مى‏باشد. دم كرده آن براى تسكين درد سينه نافع است. در اروپا لعاب تخم‏ اسفرزه را به‏طور كحل به چشم مى‏مالند، بسيار مفيد است.
توجه شود كه در استعمال داخلى هيچ‏گاه نبايد تخم اسفرزه كوبيده شود، زيرا اگر كوبيده شود و خورده شود خطرناك است و خوردن در حدود 40 گرم تخم اسفرزه كوبيده شده موجب سرد شدن بدن و تخدير و تنگى نفس و آشفتگى و سرانجام منجر به غشى و توقف نبض و پس از مدتى احتمالا منجر به مرگ مى‏شود. در اين قبيل مسموميتهاى ناشى از خوردن اشتباهى اسفرزه بايد فورا به پزشك مراجعه كرد و تا رسيدن به پزشك بايد موجبات برگرداندن و استفراغ آن را با خوردن داروهاى قى‏آور گرم نظير آب عسل و نمك و يا ساير داروها فراهم نمود.
گونه‏هاى ديگر از اين خانواده كه از نظر خواص كم‏وبيش مشابه اسفرزه هستند، به شرح زير مى‏باشند.
1.Plantago ramosa (Gilib .) Asch .، اين‏گونه در سواحل شنى غازيان مى‏رويد و معمولا اين گياه با تخم اسفرزه مخلوط و فروخته مى‏شود.
2.Plantago ovata Forsk .، گياهى است يكساله با ساقه لخت كوتاه كمى پوشيده از كرك، كپسول ميوه آن با خانه‏هايى كه در هر خانه يك دانه قرار دارد.
نامهاى محلى اين‏گونه در بلوچستان «خاردانيچك»، «ايسابغول»، «شكم‏پاره» و «سنگ‏پاره» مى‏باشد. اين گياه در رستم‏آباد و بين رستم‏آباد و رودبار، در اهواز، شوشتر، جزيره هرمز و در بلوچستان ديده مى‏شود.
به هندى اين گياه را «ايسپغول» و در بمبئى «ايسابغول» نامند.
از نظر تركيبات شيميايى دانه اسفرزه لعاب فراوان دارد و بعلاوه داراى 168/ 0 درصد هولوزيد پلانتئوز است. از نظر خواص مشابه اسفرزه است و مانند اسفرزه در همان موارد مصرف مى‏شود.
3.Plantago amplexicaulis Cav .. اين گياه يكساله است و تقريبا بدون ساقه است و برگهاى آن پوشيده از كرك مى‏باشد. در كپسول ميوه آن در هر خانه دو عدد دانه است. در ايران در بوشهر در دالكى با نام محلى «دانيچ» ديده مى‏شود و در شوش و در بلوچستان نيز با نام محلى «دانيچ» و در سواحل شنى بندرعباس ديده مى‏شود. اين گونه نيز در هند به زبان اردو «ايسپغول» ناميده مى‏شود و مشابه اسفرزه مورد توجه است و در موارد تبهاى نوبه و ناراحتى‏هاى ريوى از آن مى‏خورند و در موارد ورم ملتحمه از آن به چشم مى‏مالند.
مؤلف فلورا ايرانيكا معتقد است كه در ايران دو تحت گونه يكى با نام گونه اصلى و ديگرى به نام‏P .amplexicaulis sub bauphula (Edg .) Rech . در مناطق غربى و جنوبى ايران يافت مى‏شود.
ساير تحقيقات و بررسى‏هايى كه در مورد اسفرزه در جهان به عمل آمده است.
در امريكا اگر با مردم ازPsillium صحبت كنيد غالبا ابرو درهم كشيده و اظهار بى‏اطلاعى مى‏كنند ولى اگر يكى از اسامى تجارتى داروهاى مليّن مثلاMetamucil را نام ببريد همه مى‏گويند بله بله خيلى خوب است، مليّن خوبى است. اسفرزه كه معمولا به دانه‏ها يا تخم‏هاى گياه گفته مى‏شود، دانه بسيار سختى است كه تقريبا در غالب مناطق مى‏رويد و مردم آن را مى‏شناسند. در رديف مفيدترين و مؤثرترين و بى‏ضررترين و در عين حال ملايم‏ترين مليّنهاى گياهى است كه از قرنها پيش براى لينت مزاج تجويز مى‏شده است ولى تحقيقات جديد نشان مى‏دهد كه دانه‏هاى گياه اسفرزه براى كاهش كلسترول نيز اثر محسوسى دارد. اين گياه را در برخى مناطق امريكا پلانتن‏ نيز مى‏گويند و اين نام از جنس آن‏Plantago گرفته شده است ولى بايد توجه كرد كه در امريكا به موز نيز در برخى مناطق به جاى بانان‏Plantain مى‏گويند در صورتى كه نام علمى موزMusa Paradisiaca است درحالى‏كه اسفرزه‏Plantago psyllium مى‏باشد.
طى قرنها در طب سنتى چين و در مكتب آيوروداى هند، پزشكان تخم و برگ گونه‏هاى اسفرزه را كه در آسيا مى‏رويند براى درمان اسهال، يبوست، بواسير و مسائل مجارى ادرار و اخيرا براى كاهش فشار خون تجويز مى‏كرده‏اند.
اسفرزه در قرن شانزدهم در طب سنتى اروپا وارد شد و براى رفع اسهال و يبوست تجويز مى‏شده است. در قرن هفدهم كارشناس گياه‏درمانى انگليسى به نام‏Nicholas culpeper تخم اسفرزه را براى رفع التهابها، ورمها، نقرس، بواسير و زخم پستان در مادران شيرده تجويز مى‏كرده است. پزشكان اروپايى تا حدودى اسفرزه را به عنوان يك گياه درمانى مفيد مى‏شناختند ولى تا جنگ بين‏الملل اول مصرف آن در اروپا چندان گسترده نبود، در حال حاضر اسفرزه يكى از معروف‏ترين و معمولى‏ترين‏ ملين گياهى در امريكا و در برخى مناطق اروپاست و جزء فعّال و اصلى را در ساخت متاموسيل‏ ، فايبرال‏ ، هايدروسيل‏ ، افرسيليوم‏ ، پرودوسيل‏ و وى‏لاكس‏ كه داروهاى تركيبى تجارتى مليّن هستند، تشكيل مى‏دهد.
شفابخشى با اسفرزه‏:
در حدود 30 درصد پوشش دانه اسفرزه را يك ماده جاذب آب تشكيل مى‏دهد كه موسيلاژ ناميده مى‏شود و پس از خيس شدن و جذب آب لعاب مى‏دهد، همين‏كه دانه اسفرزه با آب آغشته شد در حدود 10 برابر حجم خودش متورم مى‏شود و به شكل لعابى ژلاتينى درمى‏آيد و اين لعاب است كه منشاء شفابخشى آن در موارد اسهال و يبوست مى‏باشد.
اثر اسفرزه در اسهال‏
دانه اسفرزه آب زيادى موجود در روده را جذب كرده و موجب مى‏شود كه مدفوع به شكل قالبى و منسجم درآمده و خارج شود.
درمان یبوست با اسفرزه
خاصيت اسفرزه در قالبى كردن و انسجام مدفوع موجب مى‏شود كه حجم مدفوع افزايش يابد و مدفوع حجيم شده به ديواره كولون فشار آورده و حركت دودى شكل آن را تحريك نمايد. در برخى موارد كه مدفوع بسيار سخت و خشك است و عبور آن از كولون دردناك مى‏باشد خاصيت جذب آب اسفرزه، دانسيتئه مدفوع را كاهش داده و لعاب آن جدار كولون را ليز كرده و باعث مى‏شود كه مدفوع خارج شود.
پژوهشهاى دانشمندان نشان مى‏دهد كه يك قاشق مربّاخورى تخم اسفرزه كه 3 بار در روز خورده شود و هربار اقلا دو ليوان آب ولرم با اسفرزه نوشيده شود، اثر محسوسى در تخليه و رفع يبوست دارد.
اسفرزه و درمان بواسير
طبق گزارشى كه درباره بيمارى‏هاى كولون و ركتوم منتشر شده است، اسفرزه در مورد كاهش درد و رفع خارش و قطع خونريزى بواسير نيز مفيد است.

منبع:
مير حيدر، حسين، معارف گياهى، 8جلد، دفتر نشر فرهنگ اسلامى – تهران، چاپ: هفتم، 1385 ه.ش

همچنین ببینید

درمان یبوست با شربت گل محمدى‏

درمان یبوست با شربت گل محمدى‏ شربت گل محمدى‏ برای درمان یبوست کودکان و افراد …